751- Inftkudonum Moralium. 752 
deprehcnfa vxorvimitn bibiffet,vt adultera puniebatur. 
Valerius Maximus lib z.cap.z.Vini vfus,inquit, olim Ro 
manis feminis ignotus fuit, ne fcilicet in aliquod dedecus 
prolaberentunquia proximusa Libero patre intemperaii 
ti* gradus ad inconceffam venergeffeconfueuit. Plinius 
lib. J4-c. 13 .Non licebat vinumfeminis Koun? bibere.Inue, 
nimus intcrexempIa,Egnatij Mecennij vxorem,q> vinum 
bibiffet e dolio, intcrfedfam fuiffe a marito, eumqj eidis 
a Romuloabfolutu A.Gellius lib. io.c.13.adducit M.Ca 
tonis oratione de dote, in qua eratferiptum, in adulterio 
vxores deprehenfas ius fuiffe maritis necare,& ex ead£ o- 
rationefubiungit.Si quid peruerfe, tetreque fadfum eft a 
muliere,muldtatur,(i vinum bibit,fi cum alieno viro pro 
bri quid fecerit,codenmatur, Fabius Pidfor in Annalibus 
fuis fcripfit;Matronii,qu6d loculos,in quibus erant claues 
vinarii cellaqrefignauiflet,a fuis inedia mori coadfam. 
xvij, Lcgistcftimonium etiam extat apud Dionyfiu: 
rara Lib. i. feribit, Romulii m poteftatem patri dedi fle in 
filium,idq, toto vitee tjje, fiu-in carcerem eum mittendi, 
liue flagris c?dendi,fiuc vindfum ablegandi ad opera rufti ] 
ca.fiuenecandi,etiamli filius tra<3aretRempub!icam;& 
gereret magiftratus maximos. Immode-dit poteftatemeu 
vendendi et ter,fi primo,aut fecundo venditus redimere 
tur; qui lex tametfi iniqua elfe videretur, tamen filios in 
officiocontinebat,& cogebat effeparentibus obfequgtes. 
xviij. Legisetiam meminit idemDionyfius lib. 1. cii 
ait; Quicquid effet mafculum, & e filiabus primogenita, 
educari voluit: nullam prole necari permifit minore trien 
ijjiojnifi forte fi quid mutilfl, vel alioqui prodigiofum ef- 
f?t:talesenim fcetusexponi a parentibus non vetuit, fed 
indicatospriusquinque viris vicinis proximis, fi illis quo 
que exponendos effe vifum fuiffet.Contra hanc legem co- 
mitentium.pmeralias muldftas, etiam dimidium bono 
rum addixit aerario. 
xix. LexfumptaeftexPlutarchoin Romulo, vbi le 
gi mus;Leges et ia quafdam tulit Romulus, inter quas ve 
hemens eft illa,qua mulieri maritum relinquedi poteftas 
adimitur;viro autem repudiandi vxoremco ceditur,fi ve 
neficio circa prolem vfafuiffet.aut aliena da pro fuafup- C 
p.ofuiffec,aut adulterium commififfet:fi quis alia de caufa 
repudiaitet vxorem,eius bona partim vxori cederent,par 
tim Cereri facra forent 
xx. Efteadern,qin vndecima,dequa ia m dixi. 
De it.Lege fic Dionyfius lib.z.Commendauit Romu 
lus plebem Patritijs, optione cuique e vulgo data, vt qu£ 
'vellet,patronum fibi deligeret.Et Plutarchusin Romulo. 
Romulus,inquit, potentioresa vulgofeiunxit, Patronos 
eos appellans,vulgus aurem clientesieaque mirificam be- 
neuoientiam mutuoexcitauit ,&ea iura inuicem magni 
ponderis confecuta funt. 
De xxi;.& xxiij. ficeft apud Dionyfium iibr.z- Statuit 
Romulus, vt Rex de iniurijs grauifiimis caufas ipfe decet 
neret,Senatui leues permitteret. 
xxiv. Legis meminit Macrobius libro primo Saturna 
liumcap 12.. 
Mihi videtur incertum , an hi leges feriptae fuerint eo 
tempore,quo Reges Rempublica rn tenebannnam Latini 
fermouisftylus cum illis temporibus antiquiffimis non vi 
detur admodum conuenire.Fortaffe tunc vfu,& confuetu- 
dine, & mandato ac iuffu Regum verbis, non feriptis tra 
dito feruabatur,quod in his legibus continetur: ita vt po- 
flea fcripti fint leges,vel quod verili militis puto,has leges 
coniedluraquadalumpti funt ex aliquibus DionyfijHa-, 
licarnaiTei,P!utarchi,Liuij,Ciceronis, & aliorum feripto 
rum locis,quosadfcripfi. 
Leges XU, Tabularum. £ap. LXlll. 
L Egesxij. Tabularum Cicero'plurimum commenda- 
uit; quare cum fex libros de optimo genere Reipubli 
ci fcripfiffet,&animaduerriffet Platonem de Repu- 
blica,& legibus multa litteris tradidiffe , eius imitatio- 
ne&excmplo, maximis laudibusprofecutus eft leges,qui 
bus optimus Rcipublici ftatus vteretur: & libro fecundo 
multa ex veteribus illis legibus commemorat.Et lib. 1.de 
oratore loquens de legibus iz. Tabularum, ait: Fremant 
omnes licet dicam , quod fentio, bibliothecas mehercule 
omnium Phiiofophcrum vnus mihi videtur iz.Tabularii 
A libellus,fi quis legum fontes,& capita viderit,& audlori- 
rarispondere,& vtilitatis vbertate fuperare. In Ii. 1.dele 
gibus.puerosRomanosdifcerefolitos ait tz. Tabularum 
kges, vt carmen neceffarium . Vndequidaputarunt 12., 
Tabularum legeseffe verfibuseonferiptas: quod ipfenon 
probo . Romani Decemuiros conftituerunt, quibus le 
gum ferendarum audforicatem dederunt, nam tres lega- 
tosin Gnciam miferunt: qui annotertio reuerfiex Gn- 
cia, in decem I abulis deferiptas leges ex Dracone,Solone 
& Lycurgo attuleruntiquihusaliasduasTabulas legum,' 
Decemuiri ad id a Populo delefti addiderunt: in quibus 
aliqua fuppleuerunt, mutarunt,detraxerunt, & declara 
runt.Harum porro tz.Tabularum leges multi varijsmo- 
dis enumerant. Antonius Auguft. Terraconenfis Archicpi- 
fcopus 3 5 refert,ali; plores recenfent.Porro,meo indicio, 
leges iz.Tabularum partim erant de iure facro.partim de. 
lure publico, partim de lurepriuato. 
PrimaLex.xij. Tabularum. 
3 Sacra pritiata perpetuo manento. Huius legis meminit 
Cicero in oratione pro Murina,& lib.1 de legibus,fenten 
tia legis eft hac:vt qua; facra gens aliqua, coleret, fiue ilia 
patmia,fi«e plebeia effet,ea deinceps ab ijs, qui ei&fdem 
ftirpis futuri effent,colerentur,& conferuarentur.vnde ec 
illud inftitutumconftat,vt& muIieresinviroram,& ado 
ptati inparentii,& hiredes in defundforu facra tranfiret. 
ij. Hominem mortuum in'vrbene fepe!ito,nev£ vrito. 
Refert hanc legem Cicero lib.z.de legibus, & explicat 
eam;Ideoftatuuun id effe, ne locus publicus priuata reli-, 
gtone obligaretur. Fortafiislex prohibuit in vrbe fepeliri - 
cadauera,ne vrbs contaminari videretur. ^ Neue vrito. 
5 Credo, inquifCicero,propter ignis periculum. Legimus, 
tamen Imperatores fepultos effe in vrbe; quia erant logi*- 
bus folati,Virgines veftales licet viu^obcrimen intra vr-; 
bem tn cremabantur; fic etiam quidam alij ob eximiam 
virtutem in vrbe fepultj fuerunt. _ ' 
ili j. Ne funerumfumptus fierent, nifi in tribusrecinijs, 
Sc clauis purpureis, & decem tibicinibus. 1 
Legisfentenciaeft: Ne pluresquam tfes veftes cii mor 
tuo, vel conderentur,vei vrerentur. Hanc legem refert.Ci. 
cero lib.z.de legibus;fumptaq; eft ex legib. Solonis.Apud 
Athenienfes Solonis lege cautum erat,ne plures decem ci- 
bicinibusadfunerum pompam adhiberentur. Ricinium,' 
ait Feftus, eratomneveftimemumquadratum, veltoga, 
qua mulieres vtebantur,pntexta clauo purpureo. In mo 
re apud Veteres erat, vefti menta quidam cum mortuis 
condere, vel vrere. Vnde Virgilius Aeneid 6, 
Purpureafque fuper veftes, & velamina nota 
inijcinnt. 
Et Suetonius in Cifare:Scctnici artifices veftem,qua ex. 
inftrumento triumphorum ad pnfentem vfum induerat,, 
detratftam fibi atque difeiffam iniecere flammx.Quidam 
ali; ricinia putant fuiffe veftes lugubres, quibus mulkres 
in funeribus vterentur. 
^ Et decem tibicinibus, ^TefteSeruio libr. 5. Aeneidos 
apud Antiquos confuetudo fuit, vt mortui maioris$tati$ 
ad tubam proferrentur;minoris,ad tibias . Lex ergo pn- 
feribit modum funeris, 
iiij. Rogum afeia ne polito. 
Sententia legis eft;vt e rudibus,& impolitis lignis pyra 1 
conficereturad cremanda mortuorum cadauera. Solebat 
Romani nimio quodam faftu, &nimio fumptu fcpulcra ; 
exornare: vnde lex remonet e funeribus fumptus immode- 
ratos,vanos,& inutiles,fuit quoque lex Solonis, ne quis fa 
ceret rogum afeia,nec poliret. 
v. Mulieres genas ne radunto: neve leffum funeris ergo 
habento. 
Hic lex defumpta eft a So!one:qui prohibuit., tefte Pia 
tarcho,in funeribus corpus laniare, lamentationcmq; me 
ditatam edere.Teftatur Seruius in illud Aeneid. iz 
Et rofeas laniata genas 
Moris fuiffe apud veteres, vt ante rogos humanus fangms 
effunderetur,vel captiuorum,vel g adiatorum;quorum ft 
forte copia non fuiflet,mulieres laniantes genas vnguibus 
eas cruentabant,& ora lacerabant,vt cruore effufo inferis 
fatisfacere viderentur, IIoc igitur vetuit lex iz. Tabula» 
rum,vt ait Plinius lib. 1 x.cap.37. 
L ellum