U7 
Liber Secundus. 
118 
n um,quod reuera eft malum , modo vero mala fide idem A 
proponit,vt bonumjac proinde volutas modo peccat, fed 
eius aclus eft omnino in natura fua,&fubftantia mutatus 
cra uoluntatis, prior aiftus terminatur in alio obieifto, vj 
in eoquod ratio,vt ex omni parte bonii oftedebatiat npnc 
terminatur in eo , quod ratio, vt ea ex aliqua parte madu 
proponitmon.n.volutas in obieiftum fertur,vt eft in rebus 
ipfis.fed vt eft a ratione propofitu : quare mutato indicio 
rationis,voluntatis obieiftum mutatunSc eo variato,volu 
tatis aiftus idem £manere no pdt,fecus vero eft in aifenfu 
rationis, qui ex vero fit falfus fola mutatione rei. nam cii 
tu indicas Socratem federe,eo furgente,Sc ftancendeo tuu 
iudiciumeft falfum, quod erat ante uerum, quia mutato 
Socrate in tuo indicio , quoaptea indicabas Socratem fe-, 
dere,perfiftis, Sc idcirco falleris fola mutatione Socratis. 
Veriim igitur, & falfum, accidentia fune iudicici; cui ad 
rem,quse extra te eft,relata.at bonum,& malum non funt 
femper accidentia aiftus voluntatis interni, fed externi, 
fcilicetaftus alterius facultatis, quam voluntatis. 
Secundo Quaeritur, An aiftus voluntatis interior lapfit g 
teniporispoflicelfe bonus,Se malus ? Duae funt opiniones: 
Pr/madocec, propriuefte aiftusexterioris vtpocellu, Sc 
curfu temporis bonus, Sc malus poflit efle, quia poceft ad 
tempus continuari,Se eo tempore uoluntas mutari pot ob 
finem bonum,uel malum oblatum. At vero interior aiftus 
voluntatis fi primu eft bonus,Sc deinde incipit efle malus, 
hoc non pot accidere nifi mufato voluntatis obieifto, quo 
variato, aiftusvoluntatisfecudumfubftantiam mutatur. 
W»,t, Sic fentic Coiiradus, Secunda opinio cenfet eundem vplu 
j.ju.!}. tatisaftum progreflu temporis ex bono in malum crafire, 
pofie,eft opinio Durandi,Caierani,Se Maioris,qug verior 
j.is.a.irvideturquibufdaalijsjnon mihi,c[d',pbant. Nam,vtdixi 
Bnr.cn- aiftus voluntatis pot elfe circa aliquod obieiftum minime 
iiii.U* aduertente ratione turpitudinem eius;pot quoq;accidere, 
itr Inii vt idem aiftus inuplutate permaneat intelleiftus rciobie 
mt j t ' ^Ise deformitatem eonfiderante : & tunc huiufmodi aiftus 
voluntatis erit idem fecundufubftantiam,Se tn initio non 
erat malus;6c poftea malus euadit. Item vt paulo ante ia 
dixi fi Titius feria quinta,ante mediam noiftem habeat in q 
animo carnes edere,non eft mala voluntas, Se pot contin 
gerent in eadem voluntate perfe.ueret poft mediam nofte 
per ignorantia fua culpa fufeeptam, putans nondii media 
noftem fluxjfle:Se tucdecurfti temporis voluntas Ticij fa- 
dla eft mala.Deinde vt etianji lam dixi,fi Titius presbyter 
velit in teplofacris noninterdiifto rein diuina facere, & 
interim dum in hac uolutate.pfiftit,templi! interdicitur, 
factis id Titio culpa fua ignorate,cuc vol untas Titij cum, 
ante effet bona, faifta eft mala .,#ari ratione Titio con 
tinuante uoluntatem efficiendi aliquid , pot accidere, ut 
fuperiorispraeceptum accedat, quo id fieri neteturTitio. 
tale ignorante fua culpa prasceptu.Sed in his non mihi vf 
eadem uoluntas permanere, quia uariaturobie<ftum,ueI 
obiedli pars,in quod fertur uoluntas,ut haiftenusdixi. 
Tertio Quaeritur, An bonitas adtutim interiorum,quos 
elicit uoluntas,folum a re obieifta fumatur.Dnae funt opi 
mones. Prima docet foltimmodo ab obieifto, & nonacir- 
cimftantijs deriuari; qrfi aiftus interior uoluntatis nullam 
circunftantiam habet , cum circunftantias nequaquam t-v 
comitentur aiftum interiore,fedexteriorem.tantummodo U 
vti plane conftat in circunftantijsquae fequuntur,nimiru. 
s 'Tlt,i j Cur >Qiud J Vbi,&Quando.nara locus,Sc tempus,& quan- 
a,,9'' tItas obiedti, Sc coditio,Sc qualitas uel eius,cui peccando 
' "ocemus,uel cius,qui peccat;uel rei,&materi£ in qua pec 
M ca l i um uerfaturjScfims propofitus,fnb uoluntatisobieiftu. 
«,* / ca dunt;qm ii uelis rem elocolacro furari, tua uoluntas 
' om nino fertur taquara inobieiftu,in rem, Sc locum facili: 
I, 3 c l l J are ; licetcircunftantisB ad aiftum exteriore relatae,uel 
bauLi at i f e > circunftantiarum ratione habeant, 
; , ' le . a tnad aftu interiore uoluntatis, obieifti conditione 
Gth, . ^ipiunc.Ita.Sa hornas,Durandus, Ocham , Sc Gabriel 
jr' . T entl,r Secunda opiniotradit etiam in aditibus 
j j uor ,tjstiQiu'Itatis bonitatem., aut deformitatem no 
w ' 18 ama b°bieifto,fe(i etiam a circunftantijs deduci.Hafce 
0,1 /•- s °l? i niones facili negotio libi inuicem conciliari pof- 
i i hi,!' 1 " 1 Ii’^f 0 -’ ut Htjexiftimantjaiunt.ii.Circun- 
imI', 1 ' comi!?™ ! ^ IceL ' accipi.Primd modo ut eft accidens 
* n !^ ns 1 el >fine quo potadius in genere, Sc fpecie ino- 
’ ■ 11 'fi cie • Veluti fi Titius velit rem e loco facro fur- 
ripere,locus facer accides eft huiufmodi uoluntatis,fi qui 
dem pot efle fola furandi cupiditas. Secundo modo pot 
circunftantia fumi,quatenus conditio quaeda, quse aiftum 
comitatacircunftat . Sicircunftantiaprimomodocoh- 
iideretur , tunc circunftantiae ficut funt accidentia aiftus 
exterioris, fine quibus pot aiftus exterioromninocoftare, 
fic etiam pofliint efle accidentia aiftus interioris,fine qui 
bus polfet et interior aiftus efle. At nero fi circunftantia fe 
cudo mo fumatur, tunc aliquse circnftantiasfunt adlus ex 
terioris,non a lite interjorisina dubitari, inquiunt, non pot 
quin lc,cu ; s,tempusaiftum exteriorem tanquam clrpun 
flantia; coinitentur.funt.n.quidam conditiones,quss aiftii 
exteriorem cfrcunftant ac vero ad uoluntate relata locus 
& tcrqpus in obieifti conditionem tranfeuntmon.n.aiftum 
interiorem circiiftant,fed potius una cum obieifto in adlu. 
uoluntatis cadunt. Quare locus,Sc tepus aiftus exterioris 
circunftantia funt aiftus uerd interioris funt obieifti qua 
dam conditiones,Sc partes Item circuftantia finis inaiftu 
interiori uere obieifti rationem habet ,cum tn aiftusex- 
terioris foluni fit circunftantia.Infuperquantitas obieifti 
quse eft circunftantia , Q^iid,ut quodfurtnm fit magnum 
uel panium,aiftus exterioris circunftantia eftmerum inre 
rioris,eft obieifti pars, Sc condicio . Ad hac qualitas eius, 
qui peccato laditur,uel qualitas materia,! qua peccatur 
in aiftu interiori,obieiftiracionem habet, cu in asjlum vo 
luntatis incurrat, licet in aiftu exteriori folum ratipnfi cir 
cunftantia retineat.Quare nullo modo,inquiiint,uidetLir 
dubitandum,quin circunftantia hominis agentis etiam in 
adlu interiori uoluntatis poflit proprie circuftantia ratio 
nem habere. Vt fi Titius noto caftitatisadffriiftns uelit ex 
plenda libidinis gratia cum fcorto rem habere.Item te m 
pus etiam in aiftu interiori poteft aIiquado,foliim habere 
uim circunftantia,uc fi.Titius amet aliquid,quando aliud 
amare lege,Sc iu re debet, Sc amore eius , quod diligit, ab 
alio,quod amare oportebat fe fe alienat, acfeuocat,qua- 
uis hic potinsin non amando,quod alioqui amare iure,Sc 
lege cogicur ( peccec. Hacth mihi minime jpbatur.Scprior 
opinio nerior uf 5 qm circunftantia ad aiftum interiorem 
uoluntatis relata,uel eft obiecium pra;cipuum,uc eft finis, 
'uel falcem eft rei obiedte pars, cuiufmodi funt reliqua 
circanftantiae,cum.n. vis furari re in locolacroafleruata, 
aut in die fefto laborare, locus, Sc tempus funt cuse nolun- 
tatis obieifta ex parte.Item circunftantia eft accidens hu 
mani aiftus,qua mutata,uel accedete uel recedente aiftus 
jdem omnino j? manet,ut cum uisfpeculari,orare,uidere, 
audire,loqui,ingredi mocjocaufaDei,modoftudioinanis 
glorias,aiftus exterior,qui eft alterius facultatis no uolun 
tatis,ide re ipfa, manet,licet finis muteturvolutatis impe 
rio;at ipfe uoluntatis aiftus interior omnino mutatur,qm 
iiai;iatnrobieiftn,quieft finisdocus igitur, tepus, finis, Sc 
alias circunftantia quu ad aiftum exteriorem referunciir 
funt accidecia,Sc eu no mutat,quia is aiftus cQ. fic alterius 
facultatis fuum ,ppriuin obieiftum habet,unde fua natura 
fumit,ut patet in prasdiiftis aiiibusiat uoluntatis aiftus in 
ferior refertur ad fine,Sc alias circunftacias ut ad fua ob 
ieifta ex tcco uel ex parte, fed obieifto uariato mutat ecia 
aiftus,qui circa obieiftum uerfat, unde fubftatiam habet. 
Qtiarto Quxritur,An bonitas aiftuum interiorum,quos 
producit uoluntas a reifta ratione pedeat?Rhdeo,rem efle 
plane compertam,pedereiqm obieiftum uoluntatis eft bo 
numut a ratione propofitu m,ergo bonitas uoluntatis pen 
det a ratione rem bonam offerente, Sc monftrante . Item 
aliquando obieiftum eft malum , Sc tfi uoluntas eft bona, 
foliim quia huiufmodi obieiftum ut bonum proponit iux- 
ta reiftum pruqehtise pnefcripcumiSchoc eft quod ance ia 
dixi,a4h.(m efle bonum , quia eft cum reifta ratione con 
gruens,aut quia prudenter talis efle iudicatur.Verum.6o- 
taquasftioineofiraeft quasnam reifta ratio dicatur, hoc 
,eft,Qiiidnam ratio poftulet, vt reifta fit in indicando. De 
hoc multa Doiftores tradidere . Sed rem iplam breuiter 
expediam , tunc reifta ratio dicitu r,quando in indicando 
quid fit faciendu m,quid fugiendum,eft prudens,ac fapies 
tunc nero eft prudens, quandocura,Sc diligentia ad rem 
agendam collaca,quae pro uiribus pot adhiberi, habet ra 
tionem jf babilem,quas moneat ad agendum. Veluti cum 
Titius accedit ad fotminam fibi minime matri rnoniocon 
iun4tam,quia bona fide in ea re diligetia collocata putat 
probabiliter, efle uxorem luam,tunc huiufmodi acoeflus