13* 
ftuum aliqua ioco mercedis agros colunt, aut certa pe 
cuniae peniioneterram exercenf.qui certam annuam pe- 
ftonem , fiue tributum ita domino debent, vt id foluerc 
cogancu-jliuc nulli ex agris fruflus prouemanc, fiue mi. 
nares,ime vbcnores. 
Quarto quaeritur, Quinam dicantur ferui origina- 
jij ? KeIpondeo,ex eodem titulo.C.Oe Agnco.A cenfit. 
]io.i t.eosdici,quics adlcriptiujs feruis nati erant in ip 
fo fundo, vel agro, cui eorum parentes erant afcripti, £c 
obnoxij. 
Quinto quiritur, Quinam iniure ciuili dicantur 
ferui publici ? Refpondeo, veteres Romanos feruorutn 
opera. Si roiniflerio vfos fuille ad tabulas publicas feri- 
bendas.-qui ferui fcribarum,& notariorum publico mu 
nere fungebantur; huic enim funflioni Romani fcruuta 
non vmus.aut alterius proprium, fed omnium commu 
nem praeficiebant, qui pro abfentibus, aut pupillis, Rei- 
publics nomine Ifipulan, tranligete, & contrahere pof- 
fentndemm melius per ipfum , quam per alium quem 
piam fieri videbant,quia in contrafbhus,8t aftis erat pe 
nes ipfum fides publica, eo quod eflet omnium commu 
nis feruus. Horum fetuorum meminit Vlpianus in i. 
Si pupilius.ff.Rem pupillo faluam fore. Poliea vero pu« 
■bhci etiam ferui ditti fuut ferui pena; in publicum opus 
damnatqde quibus paulbante nm dixi. 
Sexto quaeritur , Quinam ferui litterati intelligan- 
tur? Refpondeo,olim Apud Athenienfes infigne ferui 
tutis Fuiffe homuns frontem.aut faciem notatam, & in- 
fcriptam , Nam Samnij ab Athenienlibus bello vifti,6c 
in. lenmutem redaflqquibufdam in fronte punflis litte 
rarum fimilitudinem referentibus notabantur : qui mos 
poliea apud Romanos more vfuque receptus eft.vt quif 
que cognofceret Tuos feruos puudtis quali litteris nota 
tos. Sed procel|'u temporis,imperatorum legibus lanci 
tum elt.pe feruorum facies amplius punftis,auc litteris 
..notarentur,fed manus,aut alia quipiam corporis mem 
bra. 
Septimo quaeritur,Quinam vocati fuerint ferui Or 
dinari), Vicarij, Atrienfes , Infularij ? P.efpondeo, fer- 
iios Ordinarios, quorum mentio eft apud Vlpianura 
in l.Item apud Labeonem. §. Praetor.ff. De Iniunjs, eos 
fui(Te,qui erant minillerijs confueris dominorum man 
cipati, Sc addifti hi enim folitaofficia , Si munera obi- 
bant. His veroalij aliquando erant fubrogati,& fuffe- 
£li,& hi dicebantur ferui Vicarij,quorum erat obfequi, 
& parere Ordinarijs. Atrienfes vero ferui, quorum 
meminit Cicero in Paradoxo quinto , Omnes fapien- 
tes liberos jomnes flultos feruos exiftere.St Vlpianus in 
l.Inftrumenta. ff. de Fundoinllrumen.leg.& in 1.1, ff. 
infi k ut tonum Moralium. Tars //. 
A 
B 
Mediaftini, tefte Prifciano ferui erant abiefliffimi, qui 
lauantibus in balneis miniftrare foliti fuerunt: ac pro„ 
pterea in medio balnei flare cogebantur . Horat. Epift, 
prima. 
Ta Mediastinus tacita prece ruta petebas, 
Quot, & quihus modis ferui manu-* 
mittuntur. Cdp. XXX11L 
P Rimoquiritur, Quo nomine lura ciuilia feruos 
a dominis libertate donatos appellent ? Refpotv 
deo, eos appellare manumilTos:& dationem liberta 
tis dicere manumiffionem . ficut filijfamilias potella- 
te patria foluti, & fui juris effcfli, dicebantur . eman 
cipati. Ita ferui feruitutis vinculo liberati , diceban 
tur manumiffi libro quadragelimoprimo Pandeftarum, 
fiue Digeflorum titulus primus eft , de nianumiflio- 
nibus. 
Erat mos apud Romanos in raamimiffione , vt domi- 
nus eaput ferui, aut aliud membrum tenens,terditeret. 
Hunc.hominem liberum elfe volo,& mittebat eum e ma 
nu.quali e fua potefiate,& dominio. 
Secundo queritur, Quot modis manumiffio fieret ? 
Cicero in Topicis tres fpecies manumittendi,vel liber* 
tate donandi recenfet. numerauit ille cantum eas, quae 
fuo tempore erant. Aut enim raanumiflio fiebat cen- 
fu, aut vindifla ,aut tellaraento. Vnde iu Digellis li 
bro quadragefimofunt tituli de manumiflioBibus,vide 
licet, Demanumiflis vindifla ; De manumiflis tefla. 
C mento,& alij fimiles. Quas fpecies manumi flionis Boe- 
tiusexplicat. Cenfu fiebat liber, qui confentiente po 
pulo, vel iubente domino, nomen dediffec in cenfum . 
Sic enim ciuis Romanus fiebat,& feruitutis vinculo fol- 
uebatur. non enim cenfebantur antiquitus, mfi ciues 
Romani, Vmdifta fiebat quis liber,cum Pricor,Pnfes, 
ConfuI,Pr®feflus Aegypti, Proconful, vel legatus eiu« 
ferui capiti rafovirgam imponens, aut liflor, eiusiuffa, 
eundem in libertatem vindicabat,quaedam folemnia ver 
ba dicensj& illa virga,vindifla vocabatur , Vnde Poete 
carmen eft; 
VindicUpos}qnam mens a Vrs.tore recefsit. 
Ea enim virga tangebat, caput ferui rafum Magiftratus, 
vel liflor,& dominus manu eius apprehenfa vertebat 
feruum, Si e manu emittebat , dicendo eum effe li 
berum. Morem veterem circa hanc manumiftionem e- 
natun,caupon. (tabulari),difli funt, qui fupelleflilem D Jeganter defcripfic Sigonius, ex Boetio , Fello, Valerio, 
dommorumcarabant, Si emundabant; mons enim erat 
in atnjs aedium, vel villarum, inftrumenta, & multam. 
Si copisfam fupelieflilem habete. Huiufmodi ferui e- 
tant in familia pneipui , quibus credebatur cura a- 
tnj vtex CicetQne laPifqnem, & ex Columel. lih. n. 
c.j.conflat, 
Infularij [erui dicebantur,non qui deportati, aut re 
legati in infulam erant, fed qui domus curam coramil- 
fam habebant,quafi infularum cuflodes. 1. vltima.ff.De 
offic. praefe.yigilum. Eilenitn infula, domus, qua; vi 
cinorum parietibus nonconiungitur,qualium Romi do 
morum innumera fuit multitudo. Et teile Tacitolib, 
15. Nero confiitu it, vt ne communione parietum, fed 
propnjs quique muris domus ambirentur: vt tutio- 
ses edent ab igne, & incendio ; Seruus igitur, cui cu 
ra huiuimodi infularum commiffa erat, feruus Infula 
tius dicebatur. 
Oflau6qua;ritur, Quinam ferui dicebantur Media- 
llim, quorum raemiim Vlpian. in libro primo.§.Ca> 
terura.ff.naut.caupon. ftabularij. Refpondeo,mancipia 
abieflifhma, Si vilillima, tefte Budaeo quorum eratvi- 
Jifhma,&lordidiftima mimfteno obite domi. Coge- 
bantur enim domum verrere, purgamenta efferre, ligna 
congeiere,& his fimilia . Ita vocabantur Mediaftini , 
quod in media domo ad imperia omnium nutufqueex- 
cubarc conlueucrant. Cicero 111 Catilinam • contem- 
noexercitum colledum ex fembus defperatis ex agre- 
fti luxuria,ex rullicis.Mediaftmis.decoflonbus Colu 
Jjb.pn.cap.5, Separandi aratores a Mediallinis, Iteaj 
Probo, Donato, his verbis; Qui manumittere fer 
uum apud Pntorem volebat , eius , quem manu 
mittere volebat, caput, aut aliud membrum tenens, ad 
Praetorem ita dicebat: Hunc hominem liberum effe vo 
lo . Et emittebat eum c manu. Idem tamen Sigonius 
alio in loco ex Ifidoro libro nono, refert Romanos, eos 
quos manumittebant, alapa percnftos circumegiffe, at 
que ita de manu mififfe. Pntor autem vindifla,id eft, 
virga eiufdem ferui capiti impolita, ita dicebat: Dico 
eum liberum effe more Quiritura. Inde conucrfus 
ad liflorera , addebat : fecundum tuam caufam fac 
ficuti dixi: Ecce cibi vindifla. Tunc liflor accepta 
a Praetore vindifla,caput ferui percutiebat,faciem pal 
ma, tergumque verberabat. Quibus aflis, nomen ma- 
numilfi in adfa aferiba referebatur,adie£lacaufa manu- 
miflioni. 
Diflaell autem vindifla a Vindicio,vel Vindice quo 
dam.qui Vitelliorum feruus,quod coniurationem anno 
primo poli reges exadlos detexit, primus vindifla libe 
ratus effe memoratur. Ei enim, vt coniurationis in 
dici praemium fuit pecunia,data ex aerario, atque ex eo ... 
traflum,tefte Liuio, nomen vindifla;eft. Vnde poliea, XiV.*'"' 
inquit, obferuatum eft, vtqm ita liberati, in ciuitatem Tcf. !■ 
recepti viderentur. 
Tcftameino,aut codicillis teftimento confirmatis fie 
bat quis liber, quem dominus fuprema voluntate in te- 
liamento liberum fecerat. Quod tribus modis fiebat, 
vel direfle,pureque,vel fub condicione,vd per Hde;c6- 
fniffuiu > 
pirefle, -