Lih.IL De quarto decalogi praecepto. Cap» XXXIV. i
libent)* Seclefii in priftinam feruitotcm redigitur pro. A
pteroperas quaslibet non pratftitasjac vero libertus pri
nati hominis non nifi ratione iniurii in Patronum com-
jnilfa,aut propter operas neceffarias,ac debitas ei denega
tas;vt fi libertus patrono indigenti alimenta non dederit.
Deinde filius 1 iberti Ecclefii etiam natus poft manum if
Jlonem efl Ecclefia: addiftus & obligatus, C. de libertis
li.q.n.non eft tamen idem iuris in filijs aliorum liber
torum,!. i.C.de libertis.
Quidnam luris ,0* potejiatis habeat
dominus in feruum .
Cap. XXXIV.
P Rimo quiritar, An dominus viti & necis imperiu ,
& poteftatem habeat in feruum? Caius Iurifconlul-
eusin 1. i.ff.deijs qui fui,rei alieni iuris funt,ait potetta
tem dominorum wferuos.etfe luris gentium: nam apud
omnes fere gentes ammaduertere pollumus dominis in
feruos viti necifq; poteltacem fuilfe: fedhoc tempore
Kullishomitiibus quifubImpenoKomanofunt,licet fu
pra modum , & fine caufa legibus cognita in feruos fuos
fiuirc. Nara cx conliitutione Antonini, qui fine caufa
feruum fuum occident,non minus puniri mbetur,quaia
qui alienum leruum occiderit. Sed maior afpentas do-
aiinorum, eiufdem Principis conliitutione coercetur .
Hatcille. Hic omnia ex Caio habet luitinian.Impera
tor. lnftit.de his,qui fui,rei alieni iuris funt. $. in pote-
ftate • Et ini Ii dominus.ff.eo.tit. Vlpianus refert confti-
tutionem Pij Antonini,cuius verba funt : Dominorum
quidem poteftatem in leruos fuos illibatam effe oportet,
nec cuiquam hommu ius fuum detrahi: fed dominorum
jntereft,ne auxilium contra fiuttiam,vcl infamiam, vel
intolerabilem iniunam denegetur ijs,quiluftedepreca
tur. Jdeoquecognofce de querelis eorum,qui cx familia
Joil) Sabunad Uatuam confugerunt. Et fi velduriiis ha
bitos, quam iquum eft,vel infami iniuria afFeftos cogno
Berit,vetureiube,ita vtin poteftatem domini non reuer
«antor. Sic Antoninus. Et fubmngit Vlpianus; Adfia-
«us etiam Imperator Vmbtitiara quamdam matronam
sn quinquennium relegauit,quod ex leuiffirais caufis an
cillasfuas atrociffimetraiiadet Sic Vlpianus.
Sciendum eft,olim apud Romanos dominis licuiffe im
pune feruos occidere:vnde Icuiffimis ex caufis irafceban
tur feruis,& in eos fiuiebant; quidam dominus ira per
citus luum feruum occidifle perhibetur; eo quod mini-
lirans minimum vafculum fregerit.-imo alius quidam,vt
placeret puellae quam adamabat dicenti nunquam (e vi-
difie quomodo quis alium interficeret, feruum fuum fla
tim necari in prifentia illius mftit,
1 > oliea vero tam immanis dominorum in feruos pote
mitior eft fafta, vt non nifi ob crimen a feruo com-
nniium,& caufa cognita,dominis liceret (eruos impune
interimere Tandem,quia multi conquerebantur , quod
fertfi a dominis alpenus,& durius, quam par eflet,tra-
ftarentur ; Conftitucionibus Imperatorum cautum eft,
«e domini feruos occiderent,nifi caufa criminis ad Prae
torem delata,fit ab eo cognita; Ne item in feruos im
modice fiuirent& animaduerterent. Certe quamuis
auifloncate Reipubhci,vei Principis concedi queat], vt
dominus tanquam minitter ad id conftitutus feruum oc
eidat propter ea crimina, qua: poenam mortis ipfo lure
merentur, & eorum caula certo cognita .■ negari ta
men non poteft , quin tanta facultas dominis daia,
multa pariat incommoda , nimirum domini plus iuri*
fibi fumunt,quam fas iquumque fit» nec negari pa
teti effe barbarum , vtpote immane & crudele , penes
dominos effe ius occidendi feruos arbitratu fuo , vel
leni de caufa,vel delidli,& noxae grauitate non fatis co
gnita . Neque enim licet domino feruos fuos occidere,
ac fi pecora l(ia effent: nam quamuis ferui in bonis do
minorum numerentur,ficut etiam pecora,atfunt horai-
ties:hominem autem non gratia hominis natura procrea
ait pecora autem,ficut caeterae res,gratia hominum na •
tura tunt fa&i. Et iore quidem gentium , bello, em
ptione, venditione, & origine ex ancilla homo natus fit
B
C
D
E
feruus; non tamen ita,vt necari libere i domino poftir,
Obijciesjiure belli hoftes necari queunt, cur ergo quos
lure belli interficere poflumus,poftea tamen non polia
mus? Refpondeo,id non confequimam lure quoq; bel.
Ii trucidantur hoftes in ipfa belli pugna j vitfli vero fini
to perfedloq; bello, iure interfici nequeunt, nifi nouum
fcelusadmifennt.
Secundoquiritur, An domino acquiratur quicquiii
per feruum acquiritur ? De hacquiftione inferius age
tur,curo de llipulatione feroorum fermoerit.
Tertio quiritur, An leruo fas fit fugere, vti ad fuo*
reuertatur ? Certi iuris eft,qui bello iniuftocapti,& in
feruitutem redaifi funt fugere,& conferrefe quo volue
rinc. Atque ita cuilibetChrilliano licet a Tureis, vel
Saracenis bello capto, & feruo effedo fugere , quoniatn
iniufto bello captus eft, & iuiufte eorun» fcruituti fu-
biedlus. Deinde conuenit inter omnes liberum non
effe ei, qui feiplum vendiderit, vel a parentibus gra
tia egellatis venierit,vel ex ancilla matre procreatus fit,
vel feruus poem effedlus,fugam arripuerit. Tuta igitur
quittioelt de i)s,qui bello mfio capti in feruitutem re
diguntur.
Apud omnes itidem confiat,ijs non licere fugere, vc
libere vagentur, vel fefe conferant,quo voluerint, nec
etiam, fi fidem domino dederint, qua protniferine
fe nunquam fugituros . Nam iure naturali fides data
feruanda, & implenda eft. Sed quiftionis dubia? eft.
An alloqui liceat eis fugere, & ad fuos redire ? Duas
funt opiniones: quarum prima negat id effe licitum,alia
licitum quam tuetur Gloffa in cap. ius gentium dift. i,
in verbo ( feruitutes) fic etiam videntur fentire Archi-
diaconus. Dominicus, Algidius, Turrecremata ibidem,
B. item Antoninus 3. par cic.3.cap 6.§. 4. Nauarr. m
Manuali cap.i/.num.icj.Fortun. in l.Manumifliones,
ffdelull.& iure Syluefler verbo feruitus.quifl.j, verf.
j. Ea in primis ratione permoti,qn6d bello mftocapti,
& ferui effedi, in dominium alienum tranfierunt: ficut
etiam animalia, & alii quilibet res bello capti fiunt
capientium ergo ficur fur teneretur, qui k;ec illis furri-
peret,fic etiam furtum admittit, qui fugit, nam fuga fe
domino fubtrahit . Deinde l.i .Cod. de feruis fugitiuis.
feruus fugiendo feipfum domino furatur. Et in l.Si fu
gitiui, eodem titul. ftatuirur,vt deprehenfus in fuga pu
niatur,velampu:atione alicuius peJis,vcl deportatione
ad metalla,tam grauis profed6pccna,nou nifi lethali n®
peccato irrogari /olet. Accedit,quod ferui fugie-
tes fi capiantur grauiffimc puniri folent, liue fugam ad
fuos,fiue ad alios arripuerint. Adde his,quod fi feruus
tuta confcientia fugeret, dominus eum a fuga iure non
prohiberet :aut enim ius penes feruum ,aut penes do
minum eft . Si primum,dominus feruum fugientem ma
pedite iure non poteft; fi fecundum,non videtur feruu*
habere ius fugiendi. Poftremoin cap. Si quis feruum.
I7.q.4.anathemati fubijcitur,qui religionisgratia docet
feruum dominum fuum contemnere, & eius minitleriu
deferere.
Secunda opinio contrarium affirmat, eamque probat
Couarruuiasjiib. i.variar. refblut.cap. ». nume.io. Et
in reg. peccatum part. z. $.numer. 6. & Sotus lib. 4. de
Iuftitia,quill.i.arc i. ait, fe non audere fic huiufmodi
feruum ad eas angullias adigere, vt non poflit iure ad
fuos fugere. Recentiores Theologi Sotum fequuntur ,
Salon.i.x.quift.tJi.inquill.j.de dominio.art.s.cond.4
Bannexz 2,,i.qua:ft.40. art.l.dub. 13. Couarruuias ea
argumento mouerur,quod in 1.Nihil intereft. ftide ca-
ptiuis, & polliimin. reuerfis dicitur: Nihil intereft,
quomodo captiuus rcuerfus eft , vttum dimiflus , an
ri, vel fallacia poteftatem hoftiura euaferit ita ta
men, fi ea mente venerit, vt non illuc reuertatur.
Vnde Inftit. de rerum diuif. $. Item ea, dicitur j VrSc
liberi homines in feruitutem noftram deducantur, qui
tamen fi euaferint noftram poteftatem,& ad fuos reuer-
fi fuerint, priflinum flatum recipiunt. Et idem habe
tur Inditur. Quibusmod. ius par. poteftac, foluitur, J.
fi abhoftibus. Ecalxubi Principum legibus decretum
eft, vtfi furca, vel Saracenus iuftoa Chnftunia bel
lo captus fugiat, eo ipfo, quod ad fuos perueuit, confe-
quitur libertatem, adeo, vt fi poltea fua fponte re
deat ad mercaturam inter Chnfliauos exercendam,
cogi
