DE CIRCVNSTANTIIS HVMANORVM ACTVVM. i
bonitatem ac meritum clare & dillindte reprx- A
lentat: quamvis autem agere per modum natu
ra: primo modo, iit maxima imperfectio, & con
veniar brutis, qur non fe movent in finem , ied
monentur ab authbre natura- 5 agere tamen per
modum natura: fecundo modo, fumma perfectio
cft , foli naturae intelledluali propria , & Deo
conveniens in operationibus ad intra. Unde Hi
larius, Damafcenus,& ali) SS. Patres,vocant ge
nerationem Verbi Divini , opus natura , non
quod ab i pia natura divina immediate procedat,
fed quia cft ab intelledlu ut naturaliter operante.
Et ideo etiam D. Thomas fupra citatus docet
productionem Spiritus Sancti e ile a voluntate ,
non tit voluntas, fcd ut natura eft. B
Ex his abunde fatis factum puto pr®cipuis
Janfenij & Vincenti) Lenis argumentis: unde
de illis vere dicam , quod dixit in fittiili Claudia
nus Mamercus lib. 1. de ftatu animae cap. u. V'i-
de quam parvo negotio veritatis calor frigentium
verborum pruinas liquefecerit.
DISPV TATIO III.
De circunjlanriis humanorum acluum.
' . 1
Ad qudjHoncm 7. D. Thorr.a.
Onsiderata rarione voluntarij &
involuntarij, qux pertinet ad effentiam
' humanorum aftuum, agit D. Thomas de
quibufdam. accidentibus , qux illos quafi ve-
ftiunt & circunftant, Sc ideo circunftantia appel
lantur. Nulla autem circa hanc quaeftionem fefc
offert celebris controverfia: unde in ejus expoli
tione diu non erit immorandum.
Articvlvs vnicvs.
D
JVuid, & quot fint cire/inflantia huma-
nom?n actuum ?
Ico primo : Circunftantias ciTe qu®dam
accidentia adluum humanorum.
Probatur ratione D.Thom® hlcart. 1. Quod
cft extra effentiam adtus, & tamen ipfum aliquo
modo attingit, dicitur ipfius accidens: Atqui
circunftantias attingunt a dium humanum , Sc
funt extta effentiam ejus: Ergo funt accidentia
ipfius. Major patet, Minorem explicat D. Tho
mas , dicens nomen circunftantias defumi ex me
taphora loci : ficut enim locus cft extra effentiam
corporis locati, & tamen ipfum attingit aliquo ^
modo, ideoque dicitur ipfum ambire &circun-
ftare; ita limiliter circunftantias adlus humani
debent effe quadam conditiones extra effen
tiam adtus, ipfum tamen attingentes vel affi
cientes.
Dices : Vel hujufmodi conditiones inrelli-
gnntureffe accidentia rcfpedtu adtus confidcrati
in effephyfico, vel in efle moris? Si primum,
omnis moralitas pertinebit ad circunftantiam ,
& nulla erit qux tribuat fpeciem adlui humano
in genere virtutis aut vitij, quia comparatione
ad effe phyficum omnis moralitas accidens eft.
Si fecundum, contra eft, quia mulcas circunftan-
n*
ti.r dant fpeciemeflcnualem adtui in efle moris j
nam circunftantia loci murat fpeciem ejus mo
ralem, ut homicidium, vel adulterium in loco
ficro,conftituit facrilegmraj circunftantia etiam
peifonx mutat ejufdem fpeciem ,v. g. fi iit cum
follita, eft fornicatio; fi cum conjugata,adul
terium; fi cum confanguinea. inceftus: Ergof.il-
fum eft quod circunftantia: fint accidentia ref-
pedlu a dius humani incile moris confidcrati.
Refpondeo quod circunftantia', qux in pKC-
fenti confiderantur a Tiieologis, non funt cir
cunftantia: Sc accidentia ipfius adtus foliim in
effe natura' confiderati, led etiam adtus ur vo
luntarij , & humani, feu moralis; ita quod in li
nea morali, & non folum in linea entitativa, ali
quid fe habeat per modum clienti® dc quiddita-
tis, aliud per modum circunftantia & acciden
tis: ficut in furto hoc quod cft rapere alienum,
fe habet per modum clienti®; fed quod bonum
alienum fit magnum, vel parvum , quod lapia
tur in loco Iaera, vel -prophano, fe habet per
modum circunftantia: & accidentis. Unde ad ra
tionem in contrarium dicendum eft, quod eir-
cunftanti® funt accidentales conditiones etiam
rcfpedtu actus moralis, quando munus & offi
cium circunftantia: exercent; fi vero non exer
ceant formaliter rationem circunftantias , fed
tranfeant in conditionem objedli, vel in ratio
nem differentias contradliv® moraliratis, non
fe habent per modum conditionis accidentalis
adtushumani & moralis, fed pertinent ad fpeci-
ficativum effentiale ipfius adtus, ut contingit in
exemplis addudtis.
Dico fecundo: Septem tantum effe circunftan
tias humanorum adtuum, hoc verfu contentas:
Quis , Quid ,Vbi , Quibus auxiliis, C’«r,
Quotnodo, Qiiando.
Probatur primo ratione D.Thom® hic art. j.
Circunftantias funt accidentia qu® attingunt
quodammodo adlum: Sed poffunc ipfum attin
gere tripliciter, Primo afficiendo ipfius fubftan-
tiam intrinfcce vel extrinfece; &tunc cft cir-
cunftantia Quomodo ,■yeXVbi, vel Quando. Se
cundo Ipfum afficiunt ex parte cauf®, Sc hoc ad
huc tripliciter, ficut potefl effe triplex eaufa;
una nempe cft caufa finalis, & ita eft circunftan
tia Cur, altera eft efficiens principalis, Sc ita cft
circunftantia Quis; tertia eft caufa inftrumenta-
lis,&fic fit circunftantia Quibus auxiliis. Ter
tio ipfum adlum attingunt exparte effe dius, Sc
tunc eft circunftantia Quid. Porro nulla alia
circunftantia excogitari potefl, qu® adiftas non
reducatur: nam circunftantia Quoties, qu® ab
aliquibus ponitur,non eft proprie circunftan
tia, fed numerus adtuum qui diverfam fubftan-
tiam materialiter facit ; unde numerus femper
confitendus eft in peccatis, ut definit Tridenci-
nuni feff. 14. quamvis circunftanti® non fint
femper dcclarand®: Ergo feptem tantum funt
circunftantias humanorum adtuum , prsdidto
verfu content®.
Probatur fecundo conclufio, explicando fin-
gnlas circunftantias in particulari. Circunftan
tia Quis , non fubftantiam perfon® qu® agit,
fed qualitatem conditionemque iili aajundlam
fignificat; ut fi fit f®cularis, vel clericus, con
jugatus,vel folatus; voto adftiidltts,vel non,pcr-
fona particularis, vel communis; h®c enim om
nia aggravant aut minuunt malitiam peccati,
vel aliquando mutant fpeciem. Similiter circun
ftantia Quid , non denotat fubftantiam ipfius