Si Recoli- V. fuper Part. IV. Gap. IV.
vigllahtibus Faverit. Sectoriis, fi uniis Creditorum fit no-
tanilirer pauperior aliis, & in gravi necelfitate conditu
rus, quia ex LegeCharitatis eft praeferendus aliis. Tertius,
fi debitis gravatus ante aliosGreditofes lolvac aliquid, un
de ejuS- facultates non diminuuntur , d. g. juftum pretium
pro aedibus emptis, famulis, vel operariis mercedem pa
ritam . Quartus, fi aliquid expendat pro necelfariis ad vi
tam, famam, datum julte acquifitum confervanduiii. Por
ro nec famuli, nec operarii, qui operas luas bona fide con
duxerunt, & debitam pro eis mercedem receperunt , nec
uxor, vel liberi, qui aliunde bona propria habentes, necef-
faria ad vitas fuftentationem, ad ftudia &c. receperunt ,
tenrintur poftea quidquam reftituere Creditoribus debito fuo
fraudatis; fecus judicandum, fi uxores vel liberi accepta-
rint gratuitas donationes, aliofve fumptus fuperfluos; tunc
eriitif reftifuere debebunt Creditoribus debito fuo fraudan
dis, fi tempeftive exigant, & multo magis, quae de Bonis
debitoris in fraudem, & damnum Creditorum furripucrunt.
Spor. a n- 4 5.
SECTIO IV.
t)e Cdufis dxcufantibus a Reftitutione.
jSjtJ/TRES L. Quaertam ftnt Cauf<e excufantes aReftitu-
KfiSP. I. Pro Regula Generali habenda eft illa data a
otfdto, nimirum: Quotiefcumque Dominus, vel Creditor ra
tionabiliter contentus efje debet, quod rejlitutio differatur, vel
prorfus mittatur, poterit etiam differri, vel omitti. Hinc
RESP. II. Alias effe caufas tantum ad tempus a reftitu-
tidne excufantes, ut nimirum licite differri polfit, alias in
perpetuum excufantes, ut polfit etiam licite omnino omit
ti t Spor. a n. 4$.
QU/ERES LI, Quot funt Caufe, ob quas Rejlitutio lici*
te poff.t differri?
RESP. Quatuor funt caufe, nempe ignorantia, impoten
tia, neceffnas propria, & damnum ex reftitutioneproventurum,
aut ipjiCreditori, aut ahcui tertio, aut communitati. De igno
rantia eft clarum, fi nimirum fit invincibilis, eaquevelfa-
rili, v.g. fi ignores rem effe alienam, vel Juris v.g. fi ne-
fcias debitum etiam defunilb Creditore effe rellituendum
Haeredibus. De impotentia etiam liquet; quia ad impoifibile
nemo tenetur, dummodo femper adfit voluntas reftituendi
Irrtpoftemm illa impotentia celfante. De damno Creditoris
Vel trirtii fatis dirilum eff. Q. 1,6. Refp.3. Spor. a «-5J.
QUAERES LIL Quando excufat neceffitas propria ?'
RHSP. L Toties excufat, quoties reftitutio fieri non po
teft . Primo abfque damno vel periculo falutis animae, vi
te, vel fanitatis corporalis, famae vel libertatis . Secundo
ablque mutatione llatus honefti , & jufte acquifiti. Tertio
abfque damno in bonis temporalibus propriis gravi, &ma-
jori, quam fit damnum Dornihi, vel Creditoris ex dilata
reftitutione. Spor. n.
Primo enim nulla eff obligatio ffatim reftituendi cum
damno fpirituali, feu periculo falutisanimae, puta, fi Debi
tor, ablatis omnibus per reftitutionem, effet laplurus inde-
fpefationem, aut fufteritationem mediis illicitis quaefiturus,
aut uxor vel filiae prae inopia , fe e (ferit proftituturae &c.
quia longe eff major obligatio confulendi faluti animae iu*
& fuorum, quam procurandi bonum temporale proximi ,
per reftitutionem . QuOd fi hujufmodi damnum , vel peri
culum animas femper perfeverafet , omnino celfuet obli
gatio reftituendi, dummodo adhiberentur media , ut illa
mala tollerentur, & reftituefeturfaltem pars, quae fine fuo
magno incommodo reftitui poffet. Spor. an. 59.
Secundo. Nulla eff obligatio ffatim reftituendi cumdam-
no vitae, vel fanitatis corporalis, idque non tantum in ne
celfitate extrema, fed etiam graVi ; quia in tali tenetur
Creditor ipfe ex Charirate debitori fuccurrere : ergo a for
tiori contentus effe debet, quod reftitutio differatur . Spor.
n.6i. NequC item eff Obligatio ffatim reftituendi cum ja-
rilura famae vel libertatis, quia haec funt bona altiorisOr
dinis, quam bonum (orcunae alteri debitum: & confequen-
tef non poteft Creditor rationabiliter petere reftitutionem
hujus cum damno illorum. Intellige autem, fi nec ipfe per
fe, nec per alium poffet fine periculo infamias reftituere ,
& fi fama fit in hoc genere adhuc integra , & damnum
infamiae notabile. Probabile eft enim , quod polfit fama
etiam integra alicujus vilis hominis adeo effe parvi mo
menti , ut in confideratione Summas ablata? ferme pro ni
hilo habeatur, ficque non obffante illius jaril iras debeat fie
ri reftitutio, quod tamen alii negant. Spor. an. 62.
Tertio. Non ell prohibitum reftitutionem differre, quan
do quis alias deberet totaliter mutare futim ftatum jufte ,
ac honefte acquifitum, v.g. fi homo nobilis deberet dimif-
fo omni famulitio fervite alus, artem mechanicam, vel aliud,
quod flatui fuo indecorum , exercere; fic enim vereeffet in gra
vi necelfitate, &manifeftopericulo famae vel honoris. Secus
eft, (Holum deberet diminuereflatum fuurri, v.g. remittere
defplendore apparatus, conviviorum, famulorum &c. quia
haecnori eft necelfitas, fed modeffia potius, quod qui facere
nolunt, non funt dilpoliti ad abfolurionem obtinendam, curn
hoc ipfoalienum injufte detineant. Secus etiam dicendum,
quando quis ftatum fuum injufte comparaffet; quia talis et
iam cum jaritura hujufmodi ftatuS, dealieno injufte acquifi
ti , deberet reftituere, cum hic non caderet a fuo ftatu, fed ad
priorem ftatum libi debitum rediret. Unde fi aliud non ha
beret, deberet totum ita acquifitum reftituere ufque ad extre
mam neceifitatem exclufive, nifi periculum infamiae excu-
faret. Et idem de Haeredibus fentiendum , qui mala fide
cceperunt bona poffidere injufte acquifita a Patre ; tenen
tur enim etiam cum amiffione rtatiis injufte acquifiti refti
tuere; nori tamen de iis, qui coeperunt poffidere bona fide,
cum quilibet habeat jus ad ftatum bona fide acquifitum ,
Hi ergo poterunt experilare commodiorem occalionem fine"
jaritura fui ftatus reftituendi. Spor. an. 64
. Quarto. Necelfitas propria in ordine ad differendam re
ftitutionem etiam excufat, quando debitor iri propriis bo
nis temporalibus deberet pati damnum grave, & notabili
ter majus, quam fit damnum Creditoris ex dilata reftitu
tione. Ratio data eft ad Q.44.R.3. Necobftat praxis con
traria tribunalium; quia haec principaliter femperrefpiciunt
bonum commune, privatus autem ordine Charitatis prin
cipaliter poteft fpeitare bonum fuum privatum, intra limi
tes tamen aequitatis naturalis. Dixi in propriis bonis, quia
utique non exedatur debitor a reftitutione ftatim facienda
ob jaritura trihoriorum alienorum reftituendorum. Ceterum li
Creditor ex dilata reftitutione, quamvis jufta, patiatur ali
quod damnum emergens, vel lucrum ceffans, adhuc debi
tor ex delirilo ad illud refardendum tenetur ob rationem
fepe diritam. De reliquo haritenus refoluta aeque procedunt
de debito ex contrarilu, 8c ex delirito. Spor.a n-6g.
RESP. IT. Semio tamen hucufque (emper fuit de reftitu
tione debitorum certorum; nana ad differendam reftitutio
nem debitorum incertorum, pauperibus faciendam, multo
minor excufat necelfitas debitoris, imo quasvis rationabilis
caula; etfi debitor in aritualigravi necelfitate effer, in ma
jori futurus, fi reftitueret, probabiliter omnino liberaretur
ab obligatione reftituendi, cum poffet fibi ipli tanquam ve
re pauperi ejufmodi debita incerta applicare juxta fuperius
ditia . Spor. n. 7 ?.
QUffiRES L.1II. Quid fi Creditor effet in aquati necejfi-
tate cUm Debitore ?
RESP. Si uterque inaequali necelfitate gravi fit, adhuc de
bitor tenetur ei reftituere, quia tunc melior eft conditio in
nocentis, & jus ffririlum ad fuam rem habentis. Si aurem uter-
qtie verfetur iri extrema necelfitate, tunc fi debitor prius in
eamdem inciderit, non tenetur reftituere, quiain tali necel
fitate acquifivit rei illius dominium; li autem Creditor prius in
ciderit, renetur debitor, cum Creditor habeat jusduplex,do
minii icilicet & poli. Si fimul incidant , vel incilari fini,
verius nulla eft obligatio reftituendi; quia in extrema ne
celfitate utriulque Creditor amittit jus Dominii privatum ad
illam rem, quae tunc communis evadit , & uterque habet
cequale jus poli ad eamdem rem fibi extreme neceffariarri:
unde tunc incaufa pari melior eft conditio polfidentis. Ex
cipe, fi ipfe debitor Creditorem in eam extremam necei
fitatem fua malitia conjeciffet; tunc enim cum sequali ne
celfitate extrema teneretur ei reftituere debitor, cum inae
quali damno potior debeat effe ratio innocentis. Spor.an.ff,
QUrERES LTV. Quaenam fint Caufa in perpetuum excu
fantes a reftitutione.
RESP. L Sunt etiam quatuor . Prima , interitur rei in
fpecie debitae fine culpa debitoris. Secunda , retriilfio Cre
ditoris. Tertia, compenlatio farila , vel ipli debitori , vel
Creditoris Creditori. Quarta, AuthoritasSuperioris. Hisad-
di polfunt Cejfio bonorum, & in cenis circumftantiis etiam
ingreffus Religionis. Spor. n. 79.
RESP. II. Quantum ad interitum rei debitae, conflat jam
ex Q.16. & alias, id non habere locum in debitore mate fi
dei, nifi res certo effet fimiliter peritura apud Dominum;
fed tantum indebitis ex re accepta, & ex contrarilu. Quan
tum autem adremifiionemCreditoris, (ciendum eft eamCx-
cufare, five expreffa fuerit, live tacita, cujufmodi cCnle-
tur, cum Creditor inftrumentum debiti animo condonandi la
ceravit, vel antelblutiDnem debitori reddidit. Adlegitimam
autemremilfionem tres requiruntur conditiones, prima, ut
fiat ab eo, qui actuale rerum habet fuarum dominium, & li
beram adminiftrationem. Secunda, ut lex nonobftet. Ter
tia , ut remilfio debiti fiat libere , & line vi vel fraude ;
nulla eft enim remilfio debiti five totalis, five partialis ,
qua; eft metu extorta, vel per fraudem obtenta. Spor.an.io.
RESP. III. Omni modo excufat a reftitutione compenfa-
t io primo farila ipfi debitori, ut cum Creditor ei tanturiidem
debet; nihil enim intereft, folveritne aliquis, an compenfa-
verit. Secundo Ctiam ex rationabili caufa excufat compen-
fatio farila Creditoris Creditori, ut dirilum Q.f6. R.i. Ter
tio, etiam compenlatio ob caufam rationabilem farila ipfi
Creditori per donationem , vel legationem atquivalentis ;
dummodo Creditor faltem tacite confericiat , aut rationa
biliter faltem confentire debeat , ut fi alias reftitutio fine
periculo famae fieri non poffet fecundum dirila ^.47. R.2.
& debitor habeat intentionem compenlandi fuum debi
tum; lecus enim effet donum mere gratuitum , per quod
non extinguitur debitum juftitte . Excipe , probabiliter
cum