6] Inflitudonum Moralium.
6 4
'in hunc modu m ciuilis luris interpretes foluunt-Si inau - A inopia liber eft, alius eleemolytvam ei pra:ftarc;lege,& iti
ratum fit aliquid,q<?' fit materia penitus diuerfum velati
lignum,vitrum,lapis; tunc fi proauro vendatur,venditio
}ie non valere :& hoc effeqd dixit lulianus de menfura
inaurata pro folido aut vendita.Cum vero inauratum eft
aliquid ex genere metallorum, tiiC fi proauro veneat aes,
vel plumbu inauratum,venditionem conflare,quia no eft
materia penitus diuerfa fedcognata; & hoc eife quod vo
luit Vlpianus.At .n nimia eft h*c lurifcofultoru fubtili-
tas,& in foro cofeietiat putoveditione no cofiftere,fi inau
ratum pro folido auro venierit, fiue fit as,vel plumbum,
fiue fit lignfijvel vitru,quia non eft in materia confensu.
Porro in venditionibus emptione no vitiat,fi in noletm
erretur: qm vt in eadem lege ante citata.In venditionib.,
plane habetur,fi in noiedifientiamus,verum de corpore
conftet,nulla dubitatio eft,quin valeat emptio,ni-hil.n.fa
cit error nois cum de corpore conftat. Item fi folum erra
tur in qualitate rei emptae, emptioconfiftit,dicicur.n.in
1 Aliter,ff-De contr. empt. Si aurum quidem fuerit dete
re non cogitiinfiem fiiquippiam fit datum ob paulam, ea
minime fubfecuta.nonfubfiftit donatio. Pari ratione lu-
■crnm»qd ex mutuo pervfuram accipitur ,debet reftitui,
quia acceptum eft tanquam donatum ab eo,qui mutuum
accepit, at donatio debet efie fimpliciter libera,cui repit
gnat qulifcunque metus, & qualifeunque vis,prsfertim
cum ex mutuo lucrum accipi iure non poflit.Sedqui pro
mittit vfuram,non nifi neceftitate compulfuseam polli
cetur,& foluitltem qui alter i*gratis,&libera liter ali me
ta praebet in vitaefubfidium, vt habeat vnde vitiat, alio
qui minime praeftiturus,fi nefiet ipfi alimenta alifide fup
petere, donationon valet, quia per ignoratiam data fune
alimenta;&proinde donatio eatenuseft inuoluntaria. Si
roges,Qtiid fi Epus coferat Eccleafiafticu beneficiu Cleri
co.quem putauit,efre pauperem & fati dium,quia pauper
tatem,& vitat fandlitatehniufmodi Clericus fimulauit?
Riideo;Si Clericus alioqui idoneus eft ad fundlionem,&.
munus,quod beneficiu requirit,& poftulat, benefici) ade-
rius.,quem emptor exiftimaret,emptionem valere. Qua- B ptionem valere,quia non eft erratu in ijs,quae ad fubftan
propter m 1. Alioqui,ff.de contr.empt.fubiungitur.Si ego
me virginem emere putarem,cum effetiam mulier,em
ptio valebit: quia non eft in fexu erratum. Si tn cum ego
mulierem venderem,tu puerii emere exiftimafti, quia in
fexu error eft,nulla eft emptio Animaduertendura eft no
femperlocum habere,pratfertim in forocofcientiat,id qd
lurifperiti docent, nimirum emptionem conftare,fi folu
erretur in qualitate rei emptse; qm reuera aliqn nulla eft
emptio, etqfi folum eft error in qualitate; propterea qd
aliqn emitur res non folum pp fubftantiam eius;, fed et
pp qualitates,quas habet:emuttir.n.res,vt vfus hiit apud
hoies; vfus aut faepe pendet ex qualitatibus mercium, vt
cernere eft in pannis,& in ferico, & in alijs mercibus . Si
«bi)cias contra propofita,aliqn emptorem effe cecum vel
minus peritum mercium difeernendarum,tunc fundi em
ptorescum non videant,aut non fatis prope cognofcant,
qd emitur,non videntur in corpus confentire. Rndeo,Si
error non fit in corpore, eos vere confentire , quia tacita
conditione emunt,fi in corpore non erretur: & proinde fi q
erratum fit in corpore,nec coecus,nec minus peritus em
ptor confentire cenfetur. Ex didlis intelligitur, fi ego la
pidem preciofum vendidi,quem talem elfe ignoraui, nui
]am elfe veditione,quia erratu eft in fubftantia.Si tn fcies
efle.lapidem pretiofum, vendidi Titio hofti meo, cui no
vendidiffem,fi hoftem eucognouiffem,emptio va!et:quia
hmoi error nihil facit ad fubftantiam emptionis. Si quae
ras, Quid fi non fit confenfum in pretio; Rndeo ex l.Si de
cem, ffdocati,vbi habetur: [Si decem tibi fundum locaue
ro,tu aut exiftimas quinque te coducere, nihil agitur.]
fenfus legis eft, huiufmodi locationem aut refeindi debe
re,aut faltem condudlorem compellendum elfe ad auge-
dam mercedem locati fundi,ita vt iufta fit. In eadem le
ge fubiungitur;[Si ego minoris me locare fcnfero,tu plu
ris reconducere, vtique non pluris erit condudtio,q. qua
li ego putaui.]Prastereain matrimonio,quod eft quidam
contraditis inter virum,& vxorem, pari rone eft indican
dum. Nam fi in perfona erratur, matrimonium non fubfi
tiam i mpetrationis fiue adeptionis fpcdlant: fi tn non fit
idoneus,adeptio non eft rata, & firma; non quia clei iens
diues fit, & fidlse fimulatatque fandlitatis,fed quia benefi.
cioeft indign 9 ;&caret his dotib,,quas beneficiu poftulat.
Ite fi hofpi talis domus erigatur, & iu ea certa, quseda ali
menta coftituta,&reIidla fint ad alendos certae nationis,
prouinci?,vel loci pauperes; veluti ad alendos Italos; Hi
fpanus vero vel Gallus alioqui pauj> fingens fe elfe Italfi
alatur,ac fuftentetur,cogendus eft reftituere impenfas iu
alimentisfadlas,quia in hmoialimetis erratu quide eft
in qualitate,fed quae pertinet ad fubftanciam,qm alimen
ta non funtrelidla nifi ad pauperes Italos fuftentandos.
De aUihus voluntatis qui eliciti vocantur•
Capr XIX.
Rimo quaeritur, Qiiifnam adluselicitus vo
lutatis vocet ?Rndeo, Duos efie volutatisa T
dlusjvnum quem Theologi paftim appellat
elicitum,alterum quem dicunt imperatum.
Elicitus vocatur , qui fit a voluntate proxi
me,& perfe ipfam,& qui excipitur taquana
in fede fua in ipfa voluntate, aqua proxime producitur,
veluti funr haec, velle,amare,fperare,concupifcere,nolle,
odiffe.Df elicitus,quia in ipfa voluntatis poteftate conte
tum,& latentem quafi foras educimusjres quum primum
voluntati pra: fe ferens boni faciem,&formam obijeitur,
eaexcitat,mouet,allicit,& fledlit.ac veluti impulfu,quo
dam elicit ex ea fui appetitionem : ficex filice idlu ferri
ignita flamma,& corporum coflidiu fontis elicitur: adlus
igitur elicitus voluntatis proxime ipfa voluntate parittir
&quafi gigniturex bonolmperatus vero adlus eft,qui fit
a volutate miuifterio & opera alterius facultatis, qua: eft
adluproxime gignit.Qiiareadlusimperatusnon excipi
tur, neq;inhcre"t in voluntate,fed in ea faculcatejaquajp-
ximeproducititr.&tranfit interdum in materiam aliqua
ftit;vt fi tu cum putares te accipere Catharinam, accepi j-j externam .Tales adlus funt credere,intelligere,videre,au.
fti Semproniam.Si tn folum erretur in qualitate perfona
matrimonium conftat,vt fi duxifti ignobilem vel paupe
rem,cum tiiexiftimares effe nobile vel diuitem.Obiicies
Si quis ducat ancilla, q, tn putauit effe liberam,matrimo
«ium no valet, & tn folum erratur in qualitate perfona.
Item fi quis accipiat feminam ineptam ad coeundum, &
ad generandum prolem,matrimonium non confiftic,& tii
dire, loq ni,comedere,deambulare,faltare, canere,verbe-
rare,occidere , quotiefcunq; motu,& imperio voluntatis
adlitantur,autfadlitantur.
Secundo quatitur, Quot funt adlus eliciti voluntatis?
Rndeo, Sex efferti vniuerfum, nimirum velle,intendere,
frui, eligere, colenti re & vti-.quorum numerum S.Tho.co
mode inducit,& colligit.Nam bonum,qd voluntati folet
lolum eft error in qualitate perfona. Rndeo, Huiufmodi- offerri,duplex eft; aut finis,ad quem afpirare cotendim 9 ; /*?•
matrimonium valere, fi folu iuris naturalis ro haberetur: aut id,q3” nos ducit ad finem.'quare bonum appeti bifaria.
S.Thf- 1 ;
at vero nulla funt hac matrimonia ,quia ius humanum
conftituit eadem non valere.c.Adnoftram, de coniugio
feruo.c.Siquis liber.c.Siquisingenus.c.Sifymina 2,9.q,x.
&c. Laudabile.c.confulationi.De frigidis,& malefi.
Item fi quis alteri eleemofy nam eroget ad indigentia
fubleuadam putans efie pauperem, cum tamen diues fit,
donatio no valet,&qui accipit!, reftituere debet eleemo
fynam acceptam.-qffi I icet fit error in qualitate perfona,
huiufmodi tn qualitas in eleemofyna ad fubftantiam per
tient , quia eleemofyna datur ad trufeciam, & inopiam
indigentis fubleuandam : Vbi vero quis aboa raiferia,&
contingit.Primo bonum, quod eft finis,qui pp fe appeti
tur tanquam ineundum vel honeftum : fecundo bonum,
qf eft vtile ad finem affequendum. Rurfus bonum quod
eft finis,pdt trifariam expeti.Primo fimpliciter,vt eft qd
ineundum, vel honeftum,qd perfe &pp fe voluntati pia
cet,ac !ibet;&hac rone velle,qui eft adlus voluntatis ver
fatur in bono;quodftatim atque voluntatiobijeitur,eam
folet alliceredca vt id voluntas approbet ac fequatur. Se
eundo rao bonum appetitur pp ipfum, & cuius gratia a-
li_a expetuntur,ita vt fit finis & terminus eoru, & habeat
ronem finis,quem dixerunt Philofophi, efie id,cuius gra
ti a