123 
Inftitudonum Moralium. 124 
tatis.Sicuti innaturalib.animal eft perfefanum;quiafa- 
nitatem het: medicina vero eft fana taquam ca fanitatis: 
vrina aut eft fana tang. effedlus,& nota fanitatis .Sicopi- 
tar. *.4 nantur,Dur.Ocham.Gabr Almainus,Scot.Ricar.&Bona 
4i. arr.i. uent.Idprobant,quia adlus nd habet bonitatem,autpra- 
q.t. Bon. uitatcm moris nifi quatenus eft voluntarius, &rliber:at a- 
j dif*», dius exterior non eft perfc,', & intrinfccus voluntarius,& 
•r.i.j.i. liberjfed foliim cxtrinfecus per adlum voluotatis.ergo no 
eft per fe,&intrinfccus bonus,aut malus. Secunda opinio 
diftinguit adlus exteriores,& aitjfi lint intelledlus, vel ap 
petitus fenfus.poirunteffe intrinfccus, & perfc boni , aut 
mali; Si vero lint aliarum virium exequentium id, quod 
appetit, & eligit voluntas, folummodo pntefte cxtrinfe 
cus boni,aut mali.Ro huius fni* eft , quia putat liberum 
aliqua ex parte inelfe per fe, & intrinfccus adlib. intelle 
dlus,vel appetitus fenfussnullam vero libertatem habere 
adlus aliarum exequentium facultatum. Tertia fnia affir 
mat adlusexteriores,qui funt boni,vel mali ciobicdlo,& 
circunftantijs efle perfc,& intrinfccus bonos, aut malos. 
Sic mihi vnrfentire S Th i.i.q.io.art 1 Caie.i. i.q »o.a. 
I.& a.& hasc fnia eft probabilior; qm bonitas, aut defor 
mitas moris no folum fumitur ex refpedtu, & ordine,qu£ 
het adlus exteriorad voIuntatcm;fcd £t ex eo, quem ha 
bet ad rationem.quando adlus ex obiedlo, maceria,&cir 
cunftantiis conlidcratur. Qm fi adlus per feeft redla; ra 
tioni confentaneus per fe,& intrinfccus eo ipfo bonus exi 
fiit;& econtrario , adlus rcdlae rationi diffentaneus eft per 
fe malusiSed adlus exterior furadi,vteft rationis obiedlu, 
eft redla rationi contrarius , ergo eft per fe et intrinfccus 
malus,&adlus calle viuendi, aut reddendi cuique , quod 
fuum eft, cum redla ratione congruit. ergo eft per fe bo 
nus.Quod vt plenius intel!igas,animaduertc,quod tradit 
STh.i.i. q.ioart.i.i.&j. opus exterius dupliciter acci 
pi poffe-.autenim acctpitur,vt rationis obiedtCi,aut quate 
nus in fadto confiftit:primo modo eft bonum, vel malum 
rationis,quia vel eft rationi confentaneum, vel dilfenta-- 
neum,etiam antequam fiat,immo fiue fiat, fiue non fiat; 
fecundo modo non eft bonum,vel malum,nifi quia noftra 
fponte,& voluntate fadtum . i 
Ad id vero,quod prima opinio obijeit, Refpondeo,Vo 
luntarium,& liberum requiri quidem ad genus moris,qii 
in fadloconfiftit;ideo.n.adlus belluarum, amentium,vel 
infantium non funt in genere moris conftituti, quia volu 
tari),& liberi non funtjfed bonitas, & prauitas moris non 
folum funt ex comparatione cum voluntate,vel libertate 
fedex refpcdlu,& ordine adratione, cuius nimirum opus 
exterius eft obiedlum antequam fiat.Adlus igitur,cu pri 
mum eft humanus in fadto, v idelicet voluntarius,& liber 
reponitur in genere moris :Diftinguiturverd fpecie inbo 
num,& malum,eo quod cum redla ratione conucnit, aut 
pugnat tanquam rationis obiedlum . Etfalfumcft,quod 
fecunda opinio exiftimat.in adlib.intelledlus,vel appeti 
tus fenfus,liberum aliqua ex parte inefle per fe,& intrin- 
fecus, qm liberum eft per fe in adlib. voluntatis tmmodo. 
Secundo quaeritur,Num prauitas priusfit in actu inte 
riori voluntatis, a quo deinde in adlu exteriorem deriue- 
tur,an potius cotra prius infit adlui exteriori,poftea vero 
in interiorem tranfmittatur. Duae funt opiniones, Prima rj 
docet oem turpitudincm,&foeditatem moris prius elfe in u 
adlu interiori voluntatis, & inde in adlum exteriore traf- 
tuujfuf, f U ndi.Eft haec fnia Bonau.Ricar.Dur.Gab.Ocham,& Al- 
titatis. maini.quse nititur rone paulo ante in medium addudla in 
qone procedenti Secunda opinio diftinguit.-Autadlus ex 
terioreft malus ex obiedlo,&circunftanriis, aut ex fine 
voluntatis optato,& propofito. Si fit malus ex obiedlo,& 
circunftantijs tunc prauitas primum ineft adlui exteriori 
& poftea conucnit adlui interiori voluntatis: qm exterior 
cum interiore fuam coicatdeformitatcm. Si vero fit ma 
lus ex fine voluntatis adicdlo, deformitas primo ineft in 
teriori,fecundo adlui exteriori voluntatis.tunc.n.interior 
ad exteriorem fuam prauitatem traducit.Et haec opinio 
eft verior,quam habet S T. 1.2 q.zo.att.i.Primo,qm vel 
le furari ideoeft malum,quia furari eft malum.Ite quia, 
vt oftcdimusqone fuperiori,adlus exterioris malus ex o- 
biedlo,& circunftantiae perfe,& intrinfccus eft malus,qa 
eft redlarationidiffentaneus,ergofuraripriusnatura uu 
lum eft,q velle furari,nam opus exterius,anteq vel iseffi 
ccie,cft malum cx obiedlo, materia, &cireunftaciis, qui» 
rationi contra exiftit. At vero qn adlus eft malus ex fiue 
voluntatis concupito amato,&propofito, tunc deformi-, 
tas prius ineft in adlu voluntatis, quia intentio volunta^ 
tiseftadhmoi fine,mala,&talcmdeformitatem adlusex 
terior habere non potcft.nifi ex intentione voluntatis,cu- 
jufmodi eft fadlitarc quidpiam ob inanem gloriam, vel 
ob inuidiam,vc!ob uindidlam, contemptum , odium,fu- 
perbiam,fj? in his,& fimilibus adlib. exterioribus, defor 
mitas finis propofiti,& fpedlati ineft ob intentionem vo- 
luntatisjnam intentioex fine voluntatis mala, fuampra 
uitatem ad adlum exteriorem tranfmittit. 
Animaduercedum eft Primo. Qn adlus exterior eft na 
lus ex obiedlo,&circunftantijs, & deformitas df prius ip 
fi conueuire,q adlui voluntatis,intelligiturdeadlu exte 
riori furapto cu m refpcdtu, & ordine ad rdnem cogi cacio 
ne rem apprehendentem, vj quatenus eft tonis obiedlu, 
qdf perinde eft, ac fi diceretur; Adlus exterior prout relat* 
ipfa cogitatione mentis ad ronem eft malus ,qncunq; eft 
redite rationi diifenties. Qn vero adlus exterior accipitur 
|B prout eft re ipfa dedudlus in opus,tunc prius eft prauitas, 
& turpitudo in adlu intcriori,qinexteriori,quiaa!dlusm 
terior eft ca exterioris,& proinde natura, & origine prior 
exiftitmon tamenfequitur, vtdeformitasex adlu interio 
ri ad exteriorem emanet,fcd folu, ut deformitas,qua pri 
mo fuitin adlu exteriori rclatoipfa animi,& mentiscogi 
tationc ad rationem,peradtum interiorem vel uti percau 
fam,deriuetur,& tranfeat in adlum exteriorem tanquam 
in opus a voluntate vitro,& fponte fadlum . 
Sedo Animaduertendu eft,cu dicimus deformitate ex fi 
ne propofito voluntatis prius interiori adlui couenire, q 
exteriori, intelligimus qn voluntas tanq finem concupi- 
fcit,& fibi proponit aliqd,qd in ipfo voluntatis adlu inte 
riori perficitur.Veluti cu fine fibi conftituit voluptas ina 
ne gloria, vindidla,oditi, inuidiam,contemptum, ira, fuper 
biam, & fimilia, hac.n.omnia in voluntate complentur. 
Tertio quaritur, An idem fit dicendum,quando uolun* 
tas fibi praflituit tanquam finem,adlum extewore malu 
qualis adlus eft,cum quis furatur,vt cum fcorto rem ha- 
Z beat;vcl occidit alterum,vt adulterium committatiQuae 
ritur inquam, an etiam inhuiufmodi adtibus prius defor 
mitas,quae fumitur ex fine, conuentat adlui interiori qui 
exteriorhficuti diximus de prauitate,quas defluatur ex fi 
ne,qui in ipfa voluntate pcrficitur.Refpondeo.eandem ef 
fc rationem:quoniam cum quis furatur;, vt turpe quid fa- 
ciat;deformitasluxuriofae libidinis non poteft furto con- 
ucnire.nifi ex intentione,vel eledlione voiuntatis:furtuni 
.n.ex fuo obicdlo ) & alijs circunftantijs, non habet hmoi 
prauitatem.ergoeamaccipit a voluntate. Differt tamen 
huiufmodi finis turpitudo a deformitate finis, quas in vo 
lutate completur;quod ea deformitas cum fit finis, qui in 
adlu exteriore confiftic,intentionem voluntatis,ideo red 
dit malam,& turpem,quiaobfeena, Sc luxuriofa libido, 
ad quam voluntas fpedlat.cft mala, At vero intentio ina 
nis glorias ideo eft mala, non quia aliquis adlus exterior 
fitmalus, fed quia ipfa cupiditas inanis glorias eft per fe 
mala,Atque idem eft dicendum dc casteris intentionibus, 
qua in ipfo incerno voluntatis opere confummantur. 
Qparto quasritur,An licut turpitudo,& prauitas adluci 
quitxobiedlo, & circunftantiisfunt mali, prius ineft in 
adlu exteriori,quam in interiori, fic etiam bonitas adluii 
ex obiedto,& circunftantijsaccepta , prius adlui interio 
ri conueniat,quam interiori. Ratio dubitandi eft,quia a- 
dtus exterior non eft bonus,nifi fiat Audio, & caufa ipfius 
honellatismam idem adlus exterior,nimirum benefacere 
alteri,fieri pot, vel gratia noftras utilitatis, & commodi, 
veldeledlationis,vclhoneftatis . Quod aut fiat ftudio,& 
cahoneftatis, habet exaffedlu.&intetione voiuntatis:er 
go bonitatem moris habet ex voluntate,quoniam fi fierec 
tantummodo,vel obcommodu,&:emolumcntum,vel ob 
deledlationem noftram,bonitate moris careret. Quidam 
exiftimant etiam in adtibus exterioribus,qui exobiedlo, 
& circunftantijs funt boni, couenire prius adlui exteriori 
bonitatem,quam interiori :quonia velle caftc viuere.auc 
fortiter agere, eft bonum, Sc cum redla ratione congrues. 
Item domino depolitum reddere bonu eft, qma ell redlx 
rationi confentaneum; ergo ficut deformitas ex obicdlo, 
& circunftantijs prius eft in adlu exteriori, quam in inte 
riori,fic et bonitas. Alijs probabilius videtur oppoficu,eo 
quod