129 
Liber Secundus. 
130 
Primo quaeritur .Quid fit conferentia: Refpondeo,tecti- A fed mfpecie certa conftitui pro varietate praecepti ;con- 
dum aliquos confcientia ad voluntatem pertinere, at tecti 
dn ni alios ad vim, &facultat£ rationis , & hoceft verius, 
eft.n confcientia ai quadam ratio vjs,& lex , aqua & de 
redta: fa<teis,& malefadfis admonemur: eft in homine ve 
lati quaedam redtse rationis Icintilla bonorum maloruq; 
facinorum index,& index. Sed adhuc inter hos eft contio 
ucrlia,an fit habitus rationis,an adlus.Quidam nepe Sco- 
tusBonau.Dur. putanteife habitum in ratione exiftente. 
Sediuxta S.Tho.Gabr.Cordub.&alios, confcientia eft a- 
<ftus rationis,& hoc eft longe probabilius.in prasfetuia igi 
tur,confcientia nihil aliud eft nifi adhis rationis,quo ipfa 
pr£tfcribit,quid fit agendum quid fugiendum: item quid 
fit bonum,quid malum,quid fas fit,ac liceat,quid non li 
ceat; Item quid fit ratione praecepti praftandum,quid vi 
legis cauendum:& refpuendum: Confcientia?. n.eft tefti.fi- 
cari,accufare, increpare, arguere, prasferibere, monere, fua 
<dere,ftimulare,& hinc fit,v t confcientia effe dicatur vio 
latas legis, & redftasrationis triftis quaedam cogitatio , & 
tra quod confcientia errans exiftimet te peccare: veluti fi , . 
qujfpiam confcientia errante putet (Uv efie hodie ieiuniu S.To.t.t 
feruandum, intemperans eft, fi ieiuniu m foluat: fi credat a * 
oporterefe rem Diuinamaudire, contra religionem pec- r .o'd.<).■* 
cat,fi rei facrae,& Diuinas nen adiit fi exiftimet eife furan dui.uUe 
dum , vt pauperi indigenti eleemofynam largiatur, nifi di 
fureturcontra mifericordiam delinquit.Item fi credat ef ar. 6, 
fe mentiendu m,vt vitam feruet innocentis,homicida eft, dub.4. 
nifi mentiatur.Idem de caeteris iudicandum. 
Quinto quaeritur, An fit lethale, an veniale peccatum 
contra confcientiam errantem agere?Refpondeo,InterdQ Cord.t*. 4 
eife lethale,interdum veniale peccatu , pro varietate ma- 1 •' 
teriae granis,& magnas,vel lenis,& paruae,inqua conteie- 
tia errat, & pro varietate iudicij, quo aliquid fuadendo, 
vel monendo aberrat a lege.Poteft enim accidere, vtcon 
fcientia exiftimet aliquid efte veniale peccatum, & qua 
tenus tale vitandum,licetalioqui fit materia grauisfitem 
poteft exiftimare aliquid efte lethale crimen,& quatenus 
3norfus;qui infixus hominii viuit, quandiu ille, nec vi, nec B tale canendum,&fugiendum, cum tamen res fit alioqui 
fraude extinguitur: confcientia itidem df effe affe&uum 
corre£lor,& aitepedagogus,flagrum poftpeccaumuquia 
perfedto demum fcelere magnitudo eius intelligitur.Fne 
orum ante peccatum, quia infixa nobis eam re auerfatur, 
■cj, lex,vel natura damnauit; confcietia eft malefaiStorum 
teftis,immo,& tortor,vrit.11.casdit, & verberat animuarr 
vnde mala confcientia in folitudine anxia, &folhcita 
eft,neque vigilijs neque quietibus fedari poteft. 
Secundo quasritur,Quid fit confcientia errans : ?Refporr- 
deo,efleadfu rationis, quo illa prasferibit aliquid eifebo-- 
num,aut vi,& ratione praecepti faciendum;cu.m tn malu 
fit,aut faltem cum debitum,& imperatum non fit. Et eco 
Mario praeteribit aliquid eife malum,aut vi,& imperio le 
gis vitandum,cum tamen bonum fitiaut nulla lege inter 
dictum; vt fi quis putet efte mentiendum, aut furandum 
ad vitam alterius feruandam,& tuendam. 
Tertioquaricur, An peccatum fit agere contra conteie 
tiam errantermGlo.in c.Omnes.iS.q.r.recenter quorun- 
dam fnlam afferentium,non effe peccatum,fi alioqui im-C 
peratum,vel vetitum fit id, quod confcientia faadet, ac 
monct:quia malum eft, quod confcientia errans praeteri 
bit,ergo non eft peccatum centra cotiifcient ia m errantem 
facere in re alioqu i imperata, vel vetita : vt fi confcientia 
jerrans praeciperet efie furandum, depolitum non effe red 
dendum,fidem datam elie violadam , peccatum non eflec 
fi contra eam ageretur,vnde inquiunt, reCce,& fapieoter 
dixit Cicero: viro bono fixum in oi vita eft, tranfuerfum 
■vnguem a reda confcientia non difcedere; a reifta dixit, 
non ab errante. Sed cois 0 mnium Dodiorum fnia eft ; effe 
peccatum facere contra errantem confcientiam:quod ra 
tione concluditur;quia qui ppiam quod fieri oportet age 
re debemus,vt eft a ratione propofitum; ergo fi confcien. 
tia bona fide errans aliquid proponat;, vt agendum,vel vi- 
leuisjvel media,&indifferens 
Sexto quasritur,Quid dicendum,fi confcientia errando 
prasferibat generatim aliquid effe malum,fine peccatum _ 
&non determinate,&diftinCle lethale; aut veniale: nec 
definite contra hoc,vel illud pr£ceptum:vel contra hanc, ‘J c 
vel illam fpem virtutis.au tunc contra confcientia agere, **“'?• 
fit lethale peccatum, & ad certam peccati fpeciem peni 
neat:Rndco ad primam parte qonis propofitae effe letha 
le deliClii,quia fe exponit confcientia grani periculo ma 
gni peccati. Quemadmodum.n.fi Titius in aio habuiffec 
peccare,& male agere in vninerfum,& hoc alo, & volun 
tate in peccatum incidiffet,eius peccatumfuiffet lethale, 
^pea,quod ex hmoi affeCtu,& uoluntate in periculum in 
curriffetjgrauis peccati, quamuiscafu veniale tm pecca 
tum alioqui admififtet.Itaet fi quis ageret contra cofcie 
tiam pererrorem monentem in uniuerfum aliquid effe' 
peccatum,& non diffinde acfpeciatirn lethale,vel venia 
le,abfq; dubio grauiter peccaret,quia fcdm fuas confcien 
tiae aeftimationem, fubire periculum letbalis peccati. Ad 
fecundam: ficutfiTitiusvellet vniuerfim , & generarim 
peccare,aut male viuere.in eofpecialeeffet peccatum co 
tra fynderefi m,que vniuerfe praeteribit,efte bene agendu, 
& bene viuendum: ita fi confcientia per errorem fuadec 
aut prtecipiat aliquid effe faciendum, aut penitus vitan 
dum; vel aliquid effe peccatum,uel malum ,& cotra eant 
agatur,erit peccatum contra fy nderefi m, non contra ali 
quam certam fpeciem virtutis:ad peccatum enim fuffi» 
cit,fi quippiam fiat,quod a reda ratione diflentiat. 
Septimo quasritur, An fiquisfaciat contra redam ra 
tionem non errantem , peccatum duarum deformitatum 
admittat;Veluti fi Titius Caium,uel aliii interficiat feien 
ter contra confcientiam prasteribencera homicidium efte 
Quidam putarunt effe duasprauitates in 01 
. . . --o— . peccatum. ^ r 
tandumpd nos qponet facere,aut v itare.Et hoc tanquam peccato,quod contra redam, & veni confcientia admitti 
certum poniiur in c Oes ig.q.i.c.pisr tuas 1 de Sitnon.ca. tur;fedprobabilius aliis vf, vnatmelfe peccati deforroi- 
Per litteram,de reftitutione Spolirato.c.ji Qifi oe,De pras tatem, nempe cotra eam fpalem virtutem,cui peccatu ia 
fcriptionib.Sicut.ii.fi Titius defpiceret Caium, milite pri aduerfatunqm reda,& veracofcientia eadem penitusnt 
uatum, putans regem effe non militem, regem ipfum non D tione praeteribit peccatum effe vitandum, qua uirtns pra: 
militem defpexifle merito crederetur. Sic et fi quiscon- cipit,idem peccatum effe fugiendum. Vnan.& eadem ro 
fcientiam errantem contemmat, eftdiuinae legis contem- eft,qua iuftitia monet ac praecipit nemini effenocendu,&: 
qua confcientia reda,& uera fua clet,& imperat ne alteri 
noceatur. At nero vbicunque eadem ratione aliquid im 
peratur,aut prohibetur,una eft legis, fiue praecepti ratio, 
licet plures fint,qui prohibeant,vel impetent. 
Odauoquaeritur, An confcientia errans uim habeat 
nos fibi obligandi,hoceft,uteam fequi, & iuxta ipfuis p- 
feriptumageredebeamusiDu® funt opiniones.Prima af- 
fcuerat non hfe uim obligandi, fed ligandi :ait n.obliga 
ri,& ligari plurimum inter fe differre:quando namqjcon 
fcientia obligat,non foliim peccatur, n contra ea agitur, 
fed etiam iuxta eius prasferiptu facere nos oportet :at ve - 
ro quando confcientia ligat,&non obligat,tunc fi contra 
eam agatur,peccatu quidem admittitur, non mfecudum 
eam agere debemus, quoniam poffumus huiufmodi con- 
fcientiam errantem deponere.Et id ligamur,quia fi cotra 
eam faci mus, pecca musutide fi iuxta eam agi mus,hoc eft 
eam fequimur,et delinquimus. Atque hoceft quempiam 
efle liga tu,& nd obligat iimdigatuquide ,quia fiue iux^a' 
F } con• 
ptqr;quoniam conlcietia,lex diuina reputatur.Idem col- 
ligiturex Paulo dicente adRom.14 (Omne quod non eft 
«x fide peccatum eft,)vbi loquitur Apoftolus de i)s,qui in 
iditeernendis, &: comedendis itibis confcientiam minime 
fequebantur.An licet Aug.lib.j.contra duasEpift.Pelag. 
«•3 -Fulg.lib.de incarnar.& gratia Chrifti c.14. Profpe.in 
cpif.ad Rufi.de gratia.&lib. arb.huiufmodi Pauli locum 
interpretentur de fie,qua credimus, & Chriftiani fumus. 
Communis tamen Patrum fenfus eft de fide,ideft.de con 
fcientia.[Omne,quod ndeft ex fide ( hoc eft, id,quod iux 
ta confcientiam aliquid mandante m non fit, )peccatutn 
elt. ] Origenes,Chrifoftomus,Ambrofius, Theodoretus, 
TheophiladtusjOecumenius,Anteimus. Et reucra haec vf 
«ite mens Apoftoli in eo loco,ut ex antecedentibus,& con 
fequentibus plane legenti cuique conflabit. 
Qiiartoquoeritur, An facere contra confcientiam errat» 
tem iit peculiare peccatum in certaquada fpecie confti- 
tutum contra fpeciale praeceptum: Refpondeo,non effe 
tnftu.Moral.Pars i.