B 
? ^ JnfihutiWumMoraltum, *Tws //. 
8d i.Exemplo.l.i3os,de Decurionibus, lib.io. 
Sed quxltio e (i, Aiitibj nati pofi litem conteftatam, 
feqgancur matris conditionem , It poltea fuerit ancilla, 
aut libera mdicata? Rclpondea, lequi:atfilijs ante li 
tem contellatam natis nihil nocet lententia poltea pro- 
jiunnati.J.vluma..C.de liberali caufa, & i.partum. tt.Dc 
vluns. 
Quxritur etiam, quid fit dicendum de ea, qux eum 
ancilla e liet, concepit, led poltea manumilla,& tafta libe 
ra peperit i Refpondet lunlconfuitus Marcianus in 1. Ee 
feruornm tf.De llatu hominum.cuius fentcHtiam appro. 
bat lufttnianus in Inltitucione. De fngenuis.§. Sed & S 
quis.Tufficere liberam fu ille eo tempore quo nalcitur filiw 
us,licet ancilla conceperit; & e contrario,fi libera conce 
perit,deinde ancilla pariat, placuit cum qui nafcitur,libe 
rumnafci. nec interelt, mitis nuptijs,an vulgo,quia non 
debet calamitas matris nocere ei, qui in ventre eft. Ex 
hoc quxfitum eft.-ii ancilla praegnans manumiffa fit i de 
inde ancilla poltea faiSa peperit, liberumve , an feruum 
pariat, & tamen reflms probatum elt liberum nafei, & 
{'uftkere ei, qui m ventre eft liberam matrem,vel medio 
temporehabuifie . Sic Mattianus, St lullimanus. Pau 
lus quoque funfconfultuslibrofecundo recepta, lenten. 
titul. 24. licait: fi lerua conceperit, & poltea manumif- 
{1 pepererit, liberum parit,: id enim fauor libertatis ex- 
torlit. Si libera conceperit , & anciila faffa pepe- 
terit, liberum parit 5 id enim fauor libertatis expolcit, li 
ancilla conceperit , & medio tempore manomilfa fit, 8c 
rnrfusfada ancilla pepererit, liberum parit, media enim 
tempora libertati prodeiie , non etiam nocere poliunt. 
Sic ille. Hoc tamen Jocum habere quidam exiftimant 
sn feruitute, qux iure ciuil: introduda efi; veluti fi foe- 
»ina fe participandi pretij caufa vendi palla fit,non au 
tem in feruitute,quxiure gentium elt conftituta j vtpote 
sn foemina mre belli capta, nam confiat natum meo fia* 
tum filium feruum elle,vt in Seruio Tullio v fu venit, cu 
sus, tefte Dionylio lib.q.in piincipio.raater Ocrifiaregij 
Janguinis mulier, bello a Taiquinio Romanorum rege 
«apta,in feruitute peperit tihum , qui ob id Sermus Tul 
lius elt nominatus. 
Denique fi quxras, An quando vfumfrudum ancillj 
CaiusTmo legat,donat,aut vendit, partus ad fructuaria 
Titium , an ad proprietarium Caium pertineat ? 
quod elt quxrere, An ficur in eo ,quod pertinet ad fer- 
smuttm , partusfequitur conditionem matris j Ijcetiam 
sn eo.quod fpedat ad vfumfruCtum ? Refpondet Vlpia- 
«us m 1. veius ff. De vfufrudlu : vetus, mquiens,fuic 
quxftio, an parcus ancillas ad fruCluarium peitineiet? 
Sed Bruti lententia obtinuit, in eo locum uon haaere. 
Neq, enim in fmftu hominis homo elfe potefiihac ratio 
ne,nec vfutnfruQum in eo fructuarius habebit, Sic ille. 
EtCaius ini. In pecudum, ff. De vfur. Fartus antilix in 
fruClu non cfi,itaque ad dominum proprietatis pertinet, 
Abfurdum enim videbatur hominem in frufiq elfe, cum 
omnes fnjClu s rerum natura hominum gratia combaraue 
xit Hxcille. 
Qjam fententiam amplexus e Ii etiam Iuftinianus'iis 
Inltuut. De rerum diuif. primo. In pecudum. Ci 
cero libro pnmo De Finibus meminit huius quxftionis 
inter lunfconlultos.- An partus , inquit,anfllix lit in fru 
ftu habendus, difleruuc inter principes ciuitans Pub, 
Scxuoiam , & M, Manilium, abhilque M. Brutus dilien- 
tit. Ita Cicero Scxuola icaque,8i. Manilius lentiebant 
partum ancillx in fruftu habendum; quod colligebant 
exeo, quod animalium foetus, & arborum truftus 
ad truCtuanum ipcCtant. Deinde,quia quidquid ex fer- 
Ul opetis acquiritur,in domini bonis numeratur,eo qu6d 
non tine opera,& impenfis domini fruClum concipit, cd- 
etptum edit , & editum leruat , & alit 5 ergo par 
tus ancillx in fruftu cenfetur. At Brutus vnica tantum 
ratione monebatur, quod nimirum omnium rerum fru. 
ftus natura,hominis gratia procreagit: & hxc ratio apud 
omnes lunfconlultps poltea valuit. De hac quxltio- 
ne latius traClabo . cum apam np ufnfV.,a.. - i;u 
ne latius traClabo , cum agam de vfufruCtu, par.?, lib, 
fecundo , ’ r J 
Quarta caufa, Ex qua feruitnt nafeitur, eft iure ei- 
Bili inttodufta j cum quis yiginti annis rasjot fe venite 
A participandi pretij caufa paflus eft. J. Et /eruorum. ti. De 
(latu hominum . In qua caufa quatuor,aut quinque re 
quiruntur , vt Glofla ibidem annotauit. Primum iufta 
xtas,nempe, ne fit minor viginci annis. 1, Si minifierium. 
C. de liberali caufa. Secundo confcnfus vendendi, vt 
fcilicec quis finat fe vendi. 1. Non ideo. Cod. De li 
berali caufa. Tertio, vt pretium participer. I prima, ff. 
Quibus ad libertatem proclamare non licet. Quar 
to, notitia conditionis ncmp£ , vt emptor credat ef- 
fe feruum quem emir.l,liberis. $. Si quis fciens ff.De li 
berali caufa : & is qui vendit fe patitur, feiae fe liberum 
effe.lLicinius.ff. Quibus ad libertatem prodam, non li 
cet : & is,qui vendit, Iciat etiam liberum elle eum quem 
vendit. 
Secundo quxritur , An iure gentium cuique fas fit 
feipfum alteri vendere ? Conllans eft omnium opinio, 
fas elfe, quoniam quifque tum fux libertatis,tum famx, 
& honoris fui dominus elt . Deinde cuique licet 
fuas operas alteri locare, ergo & vendere. Accedit his, 
quod Paulinus Epifcopus Nolanus, vt cuiufJam vidu* 
filium a feruitute redimeret, fe feruituti raancipauit. 
Gregonus libro tertio Dialog. cap. fecundo, & tertio. 
Prscereain veteri lege licebat Hcbrxo feipfum alteri T.xoi. ail 
Hebrxc vendere: quamuis potius fe locabar, quam ven 
debat quia ad feptem annos,aut plurimum quinquaginta 
in ea leruitute laborabat; poltea ad prifimam libertatem 
redibat. 
Quxresdeinde. An liberum cuique fit feipfum vende 
re gratia egefiatis ? Confentiens cfi omnium fententi* 
id luris cuique elfe: quia vira elt libertate pretiofior ,[& 
carior. Sedquxfiioms elt dubix, an nobis liceat emere 
eum,qui fe egefiatis caufa vendidit / nam ad grauem.vel 
extremam inopiam redado gratis,& liberaliter lege cha* 
ritatis cogimur fubuenite. Nauarrusin Manual.cap.xj, 
num 6s refpondet id nobis licere facere, quoniam non 
compellimur lege mifericordix gratis fuccurrere, fufficic 
enim mutuo pecuniam dare, acprqindeetiam pretio da 
to operas hominis indigentis conducere. Sed cerre diiiin 
guendum efi : aut is qm indiget, nihil hic, aut alibi ha 
bet, aut fccus. Rurlus, aut nihil nunc habet, aut re- 
uera habebit poltea . Si igitur ita fimpliciter indiger.ni- 
hil vt alibi habeat, nec poltea fit habiturus,liberaliter eft 
eius egeftas fubleuanda , non pretio libertas emenda : fii 
autem alibi habeat,aut poltea fit habiturus, licet nobis , 
vel mutuum aliquid dare, vel eius operas mercede con 
ducere, vel pretio libertatem eius emendo redimere. 
Pari ratione cuique licet feipfum vendere caufa egefta- 
tis, qua parens laborat, item, vt Principem precia- 
redimat. 
Deinde quxres, An fi quis in eas anguftias fit reda- 
flus jVtabhollibus, autTyranno, vel latronibus fit ne 
candus, liceat Eobis pretio eum emere, ne interimatur i 
an vero potius chanratis lege cogamur illum pretio gra 
tis^ liberaliter dato redimere ? Refpondet Nauar. ia 
Alan. cap.23.nume.6j. fas nobis ede pretio illum emere, 
nec lege milencordix cogi nos eum gratis, & liberaliter 
redimere. Sed hic eft etiam diftinguendum ; fi alibi ni 
hil habeat, nec poltea fit habiturus,liberaliter eft illi fui» 
ocniendum , fi commode potius: fi autem alibi habeat 
bona , aut poltea habiturus fit iure non cogimur libera- 
Jiter redimere,fufficit fi vel mutuam ei pecuniam demus, 
vel eius operas futuras conducamus mercede, vel pretia 
emamus. 
Tertio quxres. An licitum fit alicui feipfum lucri,- 
& quxllus cauia vendere? Alicubi tftvfu recep;um,vt 
quidam xtate , & viribus valentes alea ludant ea lege , 
& conditione , vt vifli, feruituti tradantur ad remigan 
dum in triremibusj quod li viQores cuaffrriit , pe 
cuniam expolitam ludo fibi comparent :& folet Refpu- 
blica,auc Magiftratus huiufmodi conditionis hominibus 
pecunias ad Judsndum tradere. Scribit Tacitus in li 
bello de moribus Germanorum, apud eos hunc mo 
rem fuiffe . Aleam, inquir, ( quod mirere ) fobrij inter 
feria exercent.tanta lucrandi, perdendive temeritate, vc 
cum omnia defecerunt, extremo , ac nouiftimo laflu de' 
libertate, & de corpore contendant j vifius voluntariam 
fetoitatem adit; quamuu minor, quamuit robuliiov 
alligari 
D