Z‘,L II. De fiijirto decalogi praeopto. Cap. XXXI Ii, s 3 7
&
lik l'
i.
Irirefti.ft pBri duobus modis, Aut enim feribebat
fk; Pamphilus feruus meus liber efto : vel ita rPamphi
Ium feruum meum liberum effe volo ; aut verbis
#d harredem diredtis feribebat : volo vt Titius hsres
taeus feruo meo Pamphilo libertatem largiatur.
Diredla, & pura manumiflio dicebatur s Direfta qui
dem, quia ipfe tellator per feipfum manuminebat;
Indirefta vero , quia libertatem relinquebat, vt per
Ssairedem, vel legatarium feruis daretur. Vnde fideicdi-
Biiffaria Ubertas mdiredio relinquebatur. I.prima.C.De
lege Fufia Caninia tollenda. Pura vero erat manumif-
fio, quia teftator abfque vlla conditione feruum ma
numittebat,
. Porro manumifsio , fub conditione , duobus modis
fiebat: Aut enim libertas relinquebatur in diem ,aut
tubconditione. In diem, vt fi tellator dixiffct: volo,vt
Stichus feruus meus,fic liber duodecimo anno, po.qui
diem obiero: vel fi dixiffet: fit liber, poflquam hsredi
meo Caioferuierit triennio . Sub conditione libertas te
linquebatur,vt fi tellator dlxiflet: Stichus leruusmeus
Iit liber, fi Titius h.tres meus fuerit fadlusConfuI. Hi
autem ferui,quibus teftator libertatem relinquebat, vel
in diem,vel fubconditione,dicebantur ftatu liberi, do-
aec dies veniret,vel conditio exifterec. Gloffa in 1. i .ff.
de ftatu liberis. Vnde tura in j}igeftis, tum in Codice,
Situlus ell.de ftatu liberis.
Manumifsio icidem, vel potius libertas per fideicom-
eiiffum dari poterat, vnde lib,40,Digeftorum eft titulus
quintus. De Fideicommiffarijslibertatibus,& libro fep
timo Codicis titulus feptimus eft , De fide icommiffarijs
libertatibus,Solebat autem huiufmodi manumiflio fieri,
spe! dari largius,quam direfto; ni non tantum ptoprijs,
fed& alienis feruis per fideicomraiffum libertas dari po
eerat.ita tamen,vt vulgaribus verbis, & quibus euideter
voluntas teftatonsexprimeretur.l. Libertates. ff. De Fi
deicommiffarijs libertatibus. Dabatur etiam libertas per
Sdeicommiffum,dupliciter:autenim teftator libertatem
relinquebat, vt daretur perhxredem inftitutum,aut per
legatarium,& ita dicebat: Volo vt Titius hatresmeus ma
tmmittac Stichum feruum meum ,• vel dicebat; Rogo vt
CaiUE,cui certum legatum relinquo, emat Pamphilum
feruum Sempronij,& manumittat eum . Illi itidem fer-
ai,quibas per fideicommiffum libertas dabatur , diceba
tur ftatu liberi,donec per hairedem.vel legatarium liber
taci eflenc reftituti.
Tertio qusntur, Quarnam manumifsiofitea,qus iit
Ecclefla,fiue in sde facra fiebat/ Refpondeojcenlu ob-
foleto per contrarium vfum , libertatem, & duitatem
Romanam dari feruis coepiffe in xde facra,fiue in Eccle
fia . Vnde libro feptimo Codicis eft titulus ordine 16.
De ijs,quiin Ecclefijs manumittuntur. Fiebat harc ma-
«umifsio in a;de facra afpedlante plebe, & coram Anci-
flite qualicunque fcriptura,in qua fubfcribebant hi,qui
libertatem dabant.l.i .& i. De ijs,qai in Ecclefijs manu,
tnittuncur.
Quarto quaritur, An fuerint alij modi apud Roma»
«os manumittendi feruos ? Refpondeo, faiffe alios tres
enodo,quas lurifconfulti naturales appellant, videlicet
inter amico», per menfam ,& perepiftolam ; quorum
trium modorum meminit Iuftinianus Imper. Inftit.de
Libertinis.^.Multis autem modis. Inter amicos manu-
aaifsionem vocabant,cum quifpiam a Domino pr^fenti-
bus amicis manumittebatunin qua manutnifsionc fi per
vltimam voluntatem fieret, quinque teftes requireban
tur,vt ait Gloffa Inftit.de Libertinis. §. citato.in verbo,
inter smicos,& l.pri. C. De Latina libertate tollenda.$.
Sed & fi quis, vbi dicitur :Sed & fi quis interamicosli-
bertatem dare feruo fuo maluerit, licebit ei fimiliter,
njuinq; teftibus (nam explanare libertatem; & quod libe
yum eum effe voluerit,dicere; & hoc fiue inter afta fue-
tit teftificatus.- Et interpretatur Gloffa:prarfente ludice,
& tabsllione.Sc quinq; teftibusinterBenientibus,& fub-
feriptione manumittentis,& teftmm, fineteftium voces
atteftationem funtamplexe:& litteras tam publicarum
perfoaarura ,quam teftium habeant. Atfiinterviuos
huiufmodi maiiumisfio fieret, duo tantCim teftesfuffieic-
fcantjvtaliqoipucant.
laftit, Moral, Parst,
Per menfam manuroisfiofieri dicebatur, quando fer»
ous libertatis dand* gratia , in conuiuium a domino ad
hibebatur . Per epiftolam,quando feruo abfeiite,misfis
litteris dominus permittebat,vt liber viueret. Haciri-
dem manumisfio quinque teftes requirebat. Nam in L
prima.ft.De Latina libertate tollenda.^.Sancimus, habe
tur fic : Sancimus itaque, fi quis per epiltolaro feruum
fuum,in libertatem perducere maluerit,licere eihoc fa
cere quinq; teftibus adhibitis, qui poli eius litteras, fiue
in fcnptione politas fiue per totum textum effufasfuas
litteras fupponentes,fidem perpetuam posfint chartulas
prabere . £t fi hoc fecerit,fiue per fe fcribendo,fiae per
tabularium libertas feruo compecat.quafi ex imitatione
codicilli delata.
Quinto quaritur, Quot fuerint genera apud Ro»
manos manumifforum feruorum ? quod eft qu.rrere 0
quqt fuerint genera Libertorum, fiue Libertinorum ho
minum ? Relpondeo , ex Inditur. De Libertin. triper-
titum olim fuifie ftatum Libertinorum', vt Iuftinianus
Imperator loquitur, fiue potius Libertorum. Nam qui
manumittebantur, modo maiorem, & iuftsm liber
tatem confequebantur, & fiebant ciues Romani; modo
minorem,& fiebant ex lege lunia Normana Latinhmo-
do multo inferiorem,& fiebant ex lege Ailia SentiaDe-
dititij,
Erant igitur tres fpecies Libertorum, fiue Liberti
norum, DedititijjjLatini, & ciues Romani. Ciues Ro
mani fiebant,qui (upradiflis quatuor modis, hoceft, te-
ftamento, autcenfu, aut in a;de facra , aut vindnfla ante
Magiftratum erant manoroisfi . Latini dicebantur, qui
aut per epillolam ,aut inter amicos, aut per raenlam »
hoc eft , per conuiui; adhibitionem manumittebantur,
Deditirij vero, qui poli admillacrimina (upphcio fub-
diti,aut publice pro cnmimbuscafi erant, aut in quo
rum facie, vel corpore qualibet indicia, aut igne . aut
ferro impreffa fuerant, ita vt deleri non poffent. Hi fl
manuaiisfi erant, Dedititij appellabantur. Nam qui fer
uus publice vin&us,aut notis imulius,auc publice verbe
ratus fiiifler, fi manumitteretur, dediticiam libertatem
confeqoebarur,neqj ad hoc vnquam peruemebat, vt ci-
uisRomanus effet. Vnde Vlpian.lib.i.Ad 1.Alliam Sen
tiam.& lib.de Inftituiiombus ait. Dediticiorum nume
ro funt, qui poena; caufa vinfli funt a domino, quibufva
ftigmata inferipta fuerunt: qui propter noxam torti no»
eentesque inuenti fynt,quive traditi funt,vt cum ferro,
auc cum beflijsdepugnarent;velincuftodiam deiefti fue
runr, deinde quoquo modo manumisfi funt; idque lex
Allia Sentia facit; Hac ille,
Quare inter haec tria genera Libertorum deferimen
erat. Nam ciues Romani meliorem flatum habebant,
quia , & teflamenta facere poterant, & ex tefta
mento quibuslibet perfonisfuccedere; At Latini,& De
dititij,nec teflamenta condere, nec fibi ex aliorum tefta
mento dimiffum quidquam venditare poterant: Sc eo
rum bona iterum, cum morerentur, ad patronos deue.
ciebant: vt tradunt ij, qui haede re fcripferunt Audio»
res. A Dedititiis vero Latini differebant: quod ij nulla
ratione poterant vnquam ad ciuium Romanorum pri-
uilegia peruenire,nimirum, vt teflamenta facere, & es
teftamento alijs quibufuis fuccedere iure pollent : illi
vero, id eft, Latini,fi iterum teftamento, aut eenfu, aut
vindidla,aut in arde facra manumitterentur,plene ciues
Romani fiebant, hoc eft, ciuium Romanorum pri-
uilegia confequebantur . Vnde apud Plinium libro
feptimo, dicitur; Proconful prouinciam Boeticam,
per Ticinum eft petiturus : (pero , imroo confido
me facile impetraturum, vt ex itinere defledlac ad tet
fi voles vindifta liberare , quos proxime inter amicos
fnanumifilli.
Iuftinianus vero Imperator, duas conftitutiones edi-
dit,in quibus Dediticiam, & Latinam libertatem abole.
uit,& voluit, vt fola libertas, Se ciuitas Romana locum
haberet in 1. prima. dc Dedititia libertate tollenda, ab»
rogauit Dedititiam libertatem : & in 1. r. Cod. De La
tina libertate tollenda , totam Latinam libertatena
veterem fuftulit, ac uoluit plenam libertatem , £;
ciuitatcm conuenire iis , qui manumittebantur per
epiftolam , quinque taraen teftibus adhibitis, qui item
M 5 satet
