Y^4 hfhutionum Morulhm, *Tars //. 
belli capta, aliquid fuilm fecundius confcientiam habe- A pptejF, Vtufruftuarius vero vfu capere feruum oonpS» 
c. 'mirtH fiM donatumacceuerunt. vel h»- te‘l; pn 
<je, videlicet id, quod libi donatum acceperunt, vel h» 
reditario iure, vel ex lucro licito compararunt, quo. 
plani, inquit, hqiuffjiodi feruitus non eft ita reUringen* 
da, vt hoc denegetur huiufmodi feruis, I) vero, qui fe- 
ipfos vendiderunt, quicquid acquirunt, domino luo ac 
quirunt, no.n libi ,. Tandem addit: De jiorum omnium 
judicio lurifprudentiUus deferendum eft. Poft Sotum 
quit/am Theologiiuniores cuni eo cqnucniunt, quod at 
tinet ad feruos bello captos ; quantum vero ad feruos 
emptos, fentiunt eos, libi acquirere, quae ad viftum, & 
velljtum pertinent, imo c.rtera, qua; prjmo yfu confu 
tuuntur ; alia vero domino acquirere,.nimirum bona im 
mobilia, Si fe mopenlia, Si mobilis,.qua vfu ftatim non 
pereuntjSi quicquid ex fui? oberis, & quotidiano labore 
lucrantur, 
Alij ver6 cum his eonfentiunt in eo, quod fpeflat ad g 
feruos iure belli in feruitutem redadfos,. Quod autem 
attinet ad emptos, diftinguunt, (i fe vendiderint, & om 
nia iura fu?, Se quicquid in pofterum acquifierint, ni- 
Jril fuum habere queunt, Si vero tantum (e & optas 
fuas vendiderint, domino acquirunt, quicquid exfuis 
operis lucrifecerint; fibivero, quicquid acquifierjnc 
Jegato , tellamento , donatione , vel iure hsredita^ 
rio , vel ludo honefto , imo etiam quicquid poft exple- 
tas operas, quas domino debept, labore fuo, & indu» 
Uria comparauerint, Mihi quidem ifta minime pro 
bantur: pam cum leges, quie de hac reiureciuih canfti- 
tutsefqntjiulla; fuerint,videntur fecundum confcientiam 
locum habere ; quare iuxta earum pneferiptum iudiean 
dum rxiitimo , 
In primis igitur li dominus cum feruo pacifcatur, vt 
lingulis annis.menfibus,hebdomadis,vel diebus ipli cer- q 
tum quid ex fuis operis foluat,& reliquum libi retineat, 
& (eruet: tum quod feruus vitta id,quod cum domino pa 
ftus eft,ex fuis operis lucratus fuerit, vt fuum habebit; 
quonjam quamuisinter dominum , & feruum ciuijis ali 
qua obligatio non fubfiftat, fubfiftit tamen naturalis; 
quare fecundum confcientiam fidem feruo datam domi 
nus feruare,8t implere naturali iure compellitur. Idem 
juris eft,li dominus exprefse,vel tacite feruo aliquid do 
net , 8t velit vt tanquam fuum habeat; vel li cum feruo 
fionuenerit, vt id quod certo modo & ratione acquilierit, 
fibi habeat vt fuum, 
Secundbdicendum mihi videtur,feruum (iue iure bel 
li captum, liue emptum,nihil fuum habere. Vnde Caiu? 
lurifconfultus in 1. Acquiritur, ff. De Acquirend, re. 
idomin.licaitfAcquiriturnobisnonfolumpernofmec- 
ipfos,fed etiam per feruos, jnquibusvfumfrmftum ha- r% bi, ciuiliter non item ? Refpondeo, feruum in iudicio, 
bemus. Item per homines liberos, 6c feruos alienos, - nec habere adionem contra alium, nec ab alio conuenirt 
~ ‘ - - - poffe, verbi gratia, Caio feruus Titij mutuam pecuniam 
dedit ex peculio,non poteft etiam manumiflus Caium i» 
judici» vocare, quatnuis ipfe Caius iure naturali debeat 
primum, quia non poffidet,fed habet ius vcendi,9c 
fiuendi; deinde quoniam Icit feruum alienum elie . Ha- 
«flenus ille .Ini. Liberos $.vk.ff. De captis diminut. di 
citur ; Seruile caput nullum ius habet,St ideo nec minui 
poteft . Nullum ius,inquit,videlicet ciuile , In J. Intec- 
cjdit,‘fF.de conditionibus,St demonftrat. VlpianusiSerut- 
fus. inquit,mortiaflimilatur] Et ini. Senii tu tem,ff. De 
reg, lur. idem Vlpianusait: feruitutem mortalitati fer§ 
tomparatnus. VbiGlolfa:Si quis,inquit,Hat leruus,pro 
mortuo habetur; nam tellametumfacere non poteft,nec 
C(Te.cellis,vel iudex, vel arbiter.!. Si filius,& l.Qui tefta- 
mento,$.Seruus, ff de Teflamcn. St I. Quoniam C. De 
Teftam.1.Parui,§.In feruum.fF.de Receptis, arbit.I.Cura 
pra:tor,ffde ludicijs; Itemini. In perlonam , ff, de re- 
gul. juris h a betur : Jn perfonam leruilem nulla cadit 
obligatio, nimirum, citiilis. In 1. obligari, ft. de aftion. 
& obligat, feruus ex contraflibus non obligatur, vide 
licet ciuiliter . In I.Cutn feruis. ff. de regul. iuris Caius 
ah : Cum feruis nulla aftio eft . In 1. Quod attinet, ff« 
de regul, mr. Vlpianhs dicit. Quod attinet ad jus ci* 
pile , ferui pro nullis habentur, non tamen ex iure na 
turali , quia quod ad ius naturale attinet, omnes homi 
nes squales funt. Pro nullis habentur,quia apud lurif- 
confultos ferui dicuntor non habere caput, hoc eft,nqa 
Jiabere flatum,tribum, familiam,& ciuicatem ; & proin 
de nequeunt puniri capitis diminutione maxima,media, 
aut minima. Maxima eft, qua libertas,ciuitas,& familia 
amittitur, media, qua ciuicas quidem amittitur; fed re 
tinetur libertas : minima,cum libertas,8c ciuicas retinen 
tur,fed mutatur, fiue amittitur familia. 1. vkima,ff.de 
capit, diminut. & Inftit. de cap. diminut. £ Maxima,in 
I, Nec feruo, IF.de pecul. dicitur: Nec feruus quicquatn 
debere poteft, nec feruo poteft deberi. Sed cum eo fer- 
mone abutimur , fadlam magis monftramus , quam 
ad ius ciuile referimus. Itaque quod feruo debe 
tur, ab extraneis dominus refle petet; quod feruus 
ipfe debet, eo nomine in peculium , & fi quid inde in 
rem domini verfuin eft, in dominum adio dator. In 
J. Naturaliter, ff. de condid. indeb. Sic legimus : Na 
turaliter etiam feruus obligatur ;& ideofi quis nomine 
eius foluat , vel ipfe manumiflus , ( vt Pomponius 
Icribit) ex peculio, cuius liberam adminiftrationera 
habebat , repeti non poterit : & ob id , & fideiuf- 
forpro feruoacceptustenetiir, & pignus pro eo datum 
tenebitur. 
Si quatra!,Quid leges,& iuraintelligant,cumdicunt, 
feruum naturaliter obligari alteri, & obligare alium li- 
quos bona fide poffidemus. Igitur quod ferui noftri ex 
traditione naucifcutur, fiue quod ilipulemur,fiue ex qua 
libet alia cauta acquirant,id nobis acquirjtur;ipfe enim , 
qui m poteftate alicuius eft, nihil fuum habere potell . 
Ideoq; fi hsres inditurus,nifi noftro iuflu adire hatredi- 
ratem non poteft; at (nubentibus nobis adierit,hereditas 
nobis acquiritur,perinde,atq; finosipfi hatredes mftitutj 
tlfemus, & his conuenieater legatura fcilice:, nobis per 
.«undem acquiritur. 
Non folum autem proprietas per eos, quos in pote- 
flate habemus, acquiritur nobis, fed etiam polfeffio: cu- 
jufcumque enim rei poflellionem adepti fuerint , id 
fiospoftidere videmur. Vnde etiam per eorum longam 
poffeftionem dominium nobis acquiritur, De ijs autem 
feruis , [in quibus tantum vfumfrudum habemus: ita 
placuit,‘,vt quidquid ex re noftra,&ex operis fuis ac- 
qoirenr.vt nobis acquiratur. Si quid vero extra eas cau. 
fasperfecuti funtj, id ad dominum proprietatis perti 
neat, Itaque fi is hiBres inftitutus fit, Jegacumvequid, 
aut donatum ei fuerit, non mihi, fed domino proprie- 
tatisacquiritur . Idem placet de eo,qui a nobis bona 
fide pofliietqr, fiue liber fit, fiue feruus alienus. Quod 
enim placuit de vfufruetuario , idem probatur etiam da 
bona: fidei pofliflore . Itaque quod extra duas illas 
canfas acquiritur, id vel ad jpfutn pertinet, fi liber 
eft:vel ad dominum eius , fi feruus eft. Bona: fidei 
pofleffor cum vfu caiperit feruum, quia dominus eo rao- 
.tt ex omnibus caulis, per eum (impliciter acquiret? 
reddere mutuum, quod accepit. Item Caius poftea re- 
ftituit feruo Titij nummos,quos mutuos acceperat,iure 
naturali nequit Caius repetere,quia foluir,quod debuit, 
Rurfus dedit mihi mutuam pecuniam feruus Titi} 
ex peculio,poftea ei manumiffb folni,liberor iure natu 
rali, licet contra me fi non foluerem, nullam adlionen» 
ciuilem haberet. In 1. ferui. ff. de aftion. & obligatiou. 
dicitur; ferui ex deliftis quidem obligantur. Etfi ma 
numittantur , obligati remanent. Ex contraftibus au 
tem , ciuiliter quidem non obligantur, fed natura 
liter obligantur, & obligant. Denique li feruo, qui 
mutuam mihi pecuniam dederat, manumiffo foluatn , 
liberor , Sic ibi. Similiter dedi mutuam pecuniam fer 
uo Titij, accepi fideiufforem Caium pro ipfo feruo; ciui 
liter quidem contra feruum Titij agere non poflum;at 
poffum contra Caium, qui fe, vt fideiufforem mihi obli- 
gauit. Accepit itidem pignus mihi datum , poffum 
agere ciuiliter aflione pignoris, quamuis ciuilem a- 
ftionem in feruum non habeam. Et hoc eft, quod ha 
betur, in 1. Naturaliter fupracitata,ff.de condift. indeb. 
Hinc eft, vt in J. feruos, ff, de alimen. legit, conftitu- 
tum fit, feruos ad cuHodiam templi reliquerat ( fcijicet 
quidam )& is ab hsrede legauerat his verbis: Peto, fi 
deique tus committo, vt des, ac prslles in memoriam 
jueam pedillequis mtis , quos ad curam templi re- 
jiqo*»