LlU/< De quarta decalogipraeepta, Cap, XXXIX.
149
Whctre deberet, cui vxor parere iure conmtbi; cogc- A
xctur.Si vxor item marium» fequi commodi pollet, ta-
jiict/i eajii ille non deduceret,fequi deberet i lecus au.
tem.fi id commode facere nequeat.
Septimo qn*ritur,An liceat femo fefc Monachorum
eanobio addicere , & Rcligioforum vitam fufeipere,
ac profiteri ablcp vllo domini conlcnfu? Hanc quallio-
jiem fuo loco diluimus,,& quod ad pnefens pertinet
inftitutiuii , hreuiter relpondeo, id licitum feruo non
efie,quoniam fui iuris non efl.
Oiffauo quteritur , An infeto domino,vel inuito,fer.
yus iure poftit ad ordines Ecdcfiafticos eligi, ac prq-
moueri < Hanc quoque fuo loco quscftionem diftolui.
piusifufficiat in praefenti dixifle, id fieri iurc non polle,
Quoniam hinc dominusdamnii pateretur.De hac quat
rione hreuiter agit Syiuefter,in verbo,feruttns, q.6.
Nono quaeritur , An ex certis caufis licite dominus
poliit feruo alimenta fubtraherc,& denegare?Quidam »
cefent id polle facere ob certa quaedam crimina, & fce
lera ferui, vt fi fit ingratus vel contumeliofus in dqmi-
mtnijVel fi mali aliquid fecerit,ob quod mortis pcenam
meretur. Sed verius eft, quod ah; tradideruntifi ferui
crimen ell vltimofupplicio dignum, ad Magiftratus,aq
ludices iure defertur-.fi alterius pan* fit reus,priuatim
d domino iure punitunnunquam tamen alimenta,qua;
funt neceffaria fimpheiter vit* fubfidia,d6minus potell
sure dgnegare, quamuis eaex parte minuere; ita vt fe.
ruus nqn i nedia abfumatur & pereat, fed attenuato &
diminuto vidlu caftigetur,vt fic forte ad faniorem mea
tcm,melioremquc vitam redeat.
Quaeres , An dominus vllo iure cogatur impenfas
fokcre,quas facit ancilla,aut feruus ijs in artibus addi-
fcei>di;<,qm ipfis pro loti more conueni.unt* Refpddeo,
debere,quoniam nuiufmodi artes in remipfius domini C
cesiunt.
Decimo quaeritur , An feruus in omnibus domino
lito parere debeat ? Refpondeo diftingucndo.autdomi-
»us mbet aliqua,qu* fune per le mala, vt quae iun gen
tium,& naturali aduerfanrur , & m his feruus domini
iulfa fuo iure cont emnet;Aut imperat aliqua,qu* cum
Dei prxeeptis pugnant, & hacc etiam iuna merito re.
fbuec-ytfi dominusferuoprxcipiat, ne Chrifti fidem,
<k religionem fufcipiatme item Chrillianas effedlusad
facramenta accedat.Aut iubet aliqua,qua ah Ecclefia,,
aut communibus timlium Principum praeceptis, & le-
§ ibus diffident: & in his videndum ell,an Ecclefi* , ,vel
, nncipis praeceptum tam arile & feuere liget, vt velit
«pfa Ecclefia, vel Princeps domini prxeeptum poftpo-
sn,& negligi; & tunc potius ipfi Ecclefia!, vel Principi -~.
feruus parere debet,quam dominosfecus vero, quando ^
»011 ell itafeuerum Ecclefise,vel Principis praeceptum.;
aliquando enim feruus tuta confcientia , in dic fello re
diujnan» omittit,& iejuma ab Ecclefia indida foluiqvt
domini iulfa exequatur Aut dominus iubet ca,qu* per
fc media funt,& indifferentia,hoc ell,nec bona,nec 1111
Ja,& in his feruus domino obedire debet .
Vndecimo quairitur , An dominus ex deliflo ferui
obligetur ? K.cfpondeo dillinguendo; aut feruus delin
quit iit eq officio & miniftcrio , quod domini iulfu pr*.
flat,& obit, & dominus ex ferui delicio tenetur, quia
14» fe culpam conijccre debet, qui ad id offici;, & mini-
flcn; feruum delegit: Aut feruus delinquit iulfu, & au
ctoritate domini, & tunc quoque dominus ex ferui de-
°°j S atur > Aut feruus peccat in a!i;s,& tunc in re
cuali dominus ex ferui delicio non tenetur obftrkftus,
aummoQO eum nox* dedat. Atfecundum confcientia, ^
quoties dominus ferui peccatum, impedire commode
potell,nec id facit,ex ferui delidlo obligatur; fecus nai-
Kirue, Sic Angelus,Syluefter, & alij.
Duodecimo qusritur, An dominus ex ferui contra-
e3u,vel quali contracSu obligetur? Relpondeo,in certis
«aiibus obhgariihis nempe; ft feruus iulfu domini con
tactum iniuit i 1? verfum eftiu rem domini id , in qno
ifruus contraxit. Vt fi mutuam pecuniam accepit,vt fe
meret,fe veftiret, fe curaret 4 morbo. His caulis exce
ptis , dominus ex contraditi ferui non tenetur; vt fi pe-
cumam mutuam accepit feruus,vt luderet;vt cum me
retrice rem haberet, vt ventri mdulgeret.
. Decimotciubquxritur,An dominus votS, OU*fcr.
V inftit.Moral.Pars
uus Deofecit,iure poffitirrita reddere? Kancqusftio-
nem fuprafuo loco dilfoluimus.
Decimoquartd quyntur,An inter feruum,& dominii
aliquando in judicio pofiit elfc ciuilis adlio ? Rcfpddco
ex certis caufis pofleUn l.i. fT.deoffic.Prafedtivrbis.$.
femus,habetur: feruos qui ad ftatuas confugerunt, vel
fua pecunia emptos, vt manumittatur de dhis quereces
audiet.Et in i.vix certis,ff.de iud.dicitunin certis caufis
aduerfus dominos, feritis in indicio confificre permif-
fum eft.Id eft;fi qui fupprelfas tabulas teftamenti dicat
ip quibus libertatem libi relidam alleueranr.Ite adlio.
ris annon* Pop Ro.&: cenfus,ac falfaj monetas criminis
reos dominos detegere feritis permilfum ell. Prsterea
fideicommilfariam ah his petent. Sed 8c fi qui fuis nu-
mis redemptos fe,<3c non manumilfos contra placiti fi
de afifcrerent. H*c ibi.Seruus igitur ciuili iure poterat
aduerfus dnm agere cau^a publica fa!utis,vel vtilitatis,
vt quia cenfum , vel publicam annonam fraudauit,vc
carius venderetur:-vel quia falfse monetis fuit audlori
vel Maicftatis reus, vel patri* proditor, aut hoftis.
Qu*famuli debeat dominh } &qu<e •v»
cijjitn dom'wtfamul/s.Cap.XXXIX.
P Rimo quaeritur , quinam appellatione famulorum
accipiantur?Refpondeo,'oIim feruos famulos quo
que dici confueuifle , & famulari idem erat,quod ferui-
rc:Nunc vero famuli vocantur liberi quidem homines,
fed qui mcrccde obfequium fuum , <k operas', alteri lo-
cant.Ita,vtfanuiIilint,quorii operae.& obfequia ftipea
dio conducuntur ad tempus : ita vt differant ah opera-
rijs,nam hi luas operas locant ad certum genus -operis
faciendu: at illi leipfos locant ad miniftrandimi,& fer-
uiendum alteri,hoc eft,ad obfcquiam et pr-dlandum.
Secudb qu*ritur,Quot,& qu* dns famulo debeat,<k
vicillim famulus dno ? Refpondeo,dhn» debere famul»
falutij& vit* profpicerc tu corporis , tu auim*,du eius
famulatu,&mimfterio vtitur.Cdrrafamulus debet dno
honorem,reuerentia obfequium,operas fuas, dum
inter familiares cius habetur. Communis opinio Sum-
miftarum in verb.famil.Ang.Sylueft.Tahien,Armilla.
Tertio quxritur,An dominas debeat famulo alimfita
prsftarc ? Refpondeo , debere,quia famulus ipfi famu
latur,& ferui ? Quaeres,an dns debeat alimenta famulo
aegrotanti,ita, vtm eius morbo curando impenfas foluc
re’iure cogatur. Refpondeoin primis,cum Ang.famil.
nu.z.Syl.famil.q.f.T abicn.faniil.nu.;. Bart.in 1. fi cum
dote,$.Sin autem, ff.folut.inatr.Bald,Paul.Ang.Alex.iu
eadem legc.eas impenfas dominii foluere debere , quas
famulus alioqut faceret,fi valerer. Deinde iure non co
gitur eas impenfas foluere,qua- immodice funt, §: in
gentes ob morbi magnitudinem,& grauicateniiat vero
eas debet,qu* modie* funt. Praterea fi impenf* ahfo-
Iute,& fimpheiter vit* htiman* fint neceftari*, eas illi
debet,non quatenus famulo , fed quatenus homini ad
extremam egeftatem rcdaflo. Ex quo fit, v.tfamulo
aliunde habenti vndecuran poflit.nd debeat dominus
cx fuo eas facere inipenfas;qtiod fi famulus non hic,fed
alibi bona habet, aut probabiliter poftea habiturus cre
datur,116 cogitur domin 9 impefas iu morbo curado gra
tis,& liberalitcrfacere,fatis eftjfi ei mutuam pecuniam
det ad curationem morbi, quam deinde iure repetet.
Quarto qu*rimr, An liceat dominoatgrotatfi famu-
lu mittere ad ea loca publica, quv comunis pietatis 3c
mifcricordi* gratia extrudfa funt ad pauperes, & infir
mos excipiendos,&:curandos ? Rcfponoco diftinguen-
do;aut morbus ell penculofus &; gratiis, & qui non nifi
magnis fumptibus ,& impenfis curan queat:aut lenis
dc tenuis, cui facile renieaium adhiberi poffit.Si primu,
fas eft domino eum ad pradipta loca mittere , pr*fer-
tjm cum famulus bona a-iiundc non habeat, ex quibus
poflit fibi fubuenire,fi (ecundum,non eft ad hofpitalem
domum amandandus, fed domini eft,ipfi neceffaria ad
morbam curandum fuppeditarc.
Quinto qu*ntur, An dns iure poffit mcrcedfi famula
*grotanti fubtrahere pro caparte temporis, qua *gro-
tat?& eadem quxftio eft de quolibet alto, qui conducit
operas alterius ad tempus, an integram mercedem dc
ii 5 s
