jnftitutsonum ^Moralium. Pars II,
beat etiam (oluere eo tempore , quo ille ob morbi! de. A
cumbit. Quida affirmant,quiaper ipfum non flat,quo
punus 'operasdebitas preftet. Nam m !i,'ff.de var.&
extr.cpgnit,$. DiuusSeuer,dicitur: Seuer.abhered.ad-
uocati,eo mortuo prohibuit mercedem repeti,qui a per
ipfum non deterat, quo minus caufam ageret, Ergo,
ftcucfolutam fibi mercedem aduocatqs acquirit etiafi
caufam non agat; fic etiam famulo foluta merces ac
quiritur,& non repetitur, tametfi obfequium luum;&
operas non preftet , Ii per ipfum non Hat, quominus
id faciat,Item in cap.i. de Clerico egrotan, decernitur
Canonico aegrotanti diftributiones quotidianas dari
oportere,fi , cum valeret, diuinis officijs interdie con-
fueuerat- Ergo pari ratione foluenda eft famulo male
valeti merces, qua cum valebat,famulabatur. Item in
J.fed addes,fiCum quidam,fitecati,habetur,Cum qui
dam exceptor operas fiias locaffet, deinde is, qui eas £
conduxerat, difeeffiffet ; Imperator Antoninus referi*
pfit ad libellum exceptoris in hec verba : cum per te
jionftetilfe proponas , quo minus locatas operas . An
tonio Aquilio folueres ; fi eodeni anno mercedes ab
alio non accepifti , fidem contraditis impleri equum,
eft. Hxc ibi,His accedit,quod militi xgrotanti,ftipen-
dmm militia; non denegatur,Et in l.Qiu operas,ff.loca-
ti diciuir:Qui operas fuas locauit,totius temporis mer
cedem accipere debet,fi per eum non fteterit, quo mi
nus operas preftaret. Aduocau quoque.fi per eos non
fierent,quo minus caufam agant, honoraria reftituerc
non debentldem colligitur ex l.Si fundus, ff.locati Sic
opinari videntur,Inno.in c.propter fterilitatcin', de lo
cato. Dominicus in cap.i.de Cleri.non refid.m 6. Sali-
cet.in l.licet, C.locati,
Ceterum conflans eft omnium fere fen tenti a 1 , inre C
dominum famulo egrotanti mercedem fubtrahere
polfe pro rata temporis portione , quo male valuit. Sic
io.Andr. Antonius, loan. Imo) a, &, Abbas, jnc.de Clcr,
srgrotan.quosAngcl.SyluelL Tabien.alijfq; Summiftae
jn verbo,familiafequuntur-Sic etiam Glofla inca.i.de
Cler. egro. vbi duo tradit communi confenfu ab alijs
receptajvnum efi, Cum 1 quis operas fuas locat, & per
eum non fiat quo minus eas folnat, fed per conducto
rem,licet cafu fortuito impeditum , mercedem totius
temporis confequitunvt patet,inquit,in exceptore, de
uoin l.fed addes,fflocati; & in eo,qui mancipia vehe
a conducit,de quo loquitur,! 1 fi vehenda, ff. ad. legem
Rhodiam.de Iaclu,&in haerede Aduocati, a quo non
repetitur ftipendinm folutum, de quo loquitur lex.i.ff.
de var. & extrxognition.$.Diiuis Seucr, Si vero fteterit
per cum, qui locat operas fuas quominus eas preftet , p
etiam morbo.vel cam fortuito impedi tum,liberat con
ductorem ab onere preftandi mercedem pro rata por
tione temporis,quo operas non foluit Vnde in !fi uno,
$ Item cum quidam,ff, locati 1 dickunCum cuidam na
ne anulla vtCIura,quam pro inueCIo acceperat,repete-
retimRefgriptum efi ab Antonino Augulto.nonimmc
xitd Ptocuratortm Cafaris veCIuram ab eo repetere, 1
cum munere vehendi fundus non fit. Quod in omni
bus perfonis fi militer obferuaudum efi Sic ibi,
Nec vero argumenta , jiv contrarium pofita quic-
quani efficiunt. Nam ad illud de Aduocato, iam dixi
mus eius heredem tuta conferentia retinere! merce
dem, quia non per ipfum, fed per condudorem dete
rat,quo minus luo munerefundus caufam 'agere*;. Ad
illud de Cler,egrotan te, Refpondeo, Ecclefiam voluif-
fe , vt huiufmodi diftributiones Clericus etiam mor- £
bo laborans acciperet, ne alij a minifterio Ecclefiafti-
co deterrentur. Ad illud etiam, de exceptore, fine ferit
ptore,iam didum efta me,no'n per ipfum,fed per con-
dudforem ftetiffe, quo minus fuas operas folueret. Ad
poftremum de milite ? Refpondeo,ftipendia militibus
dari,dum in militia verfantur, edam cum bellum non
geritur: ac proinde non efi idem iuris' de languente
faraulojquod de milite egrotante. Quod hadenus diu
xi, locum habet, dummodo fexpreffim dominus cum
famulo non conuenerit de foluenda mercede etiam
dum egrotat, & dummodo etiam fit confiietudine re
ceptum,ut famulus dum male valet, mercedem non lu
cnfaciat.
Sexto queritur, An famulus,qui fuas operas pcomi,-
firad annum,&egrotat ad aliquot menfes, debeat pol
ftea totius (Ilius temporis operas fupplere ? Refpon.
deo,minime,quia in promilfione operarum fortuitus c»
fus cenfetur exceptus.
Septimo queritur,au famulas, qui locas operas fuas
ad annum,primis fex menfibus,a fide datarecedit, ad
dimidiam flipendij patrem ius tantummodo confequa-
tur,an vero ad totam mercedem I Certi iuris efi , non
totum ftipendinm fibi lucrifeciffe. Sed queftionis eft
dubie, An ius acquificrit,ad dimidiam mercedis parte ,
an vero adpaulo minoreirdRefpondet Sylueft. loco ci
tato non deberi illi famulo dimidiam mercedis portio
nem,fed paulo minore arbitrio boni viri afiimandam.
Odaud quaeritur,an famulus,qui cum domino nulla
certa mercede pacifcitnr, ftipendinm iure poffit exige»
te,aut fibi illnd occulte capere ex bonis domini nihil
eofoluente?Quidam diftinguuntiAut famulns fuas ope
ras locare , & dominus aliorum operas conducere con
fueuk,& tunc dominus tantundem debet foluerc, qiia-
ti aliorum fimiles operas folet conducere : & eo nihil
foluente.iure poteft famulus,vel exigere,vel fibi occul
te capere,vice ftipendij:aut eft in more politum , vt fa
muli nihil pacifcentcs.cum domino, vicium foltim,ue-
ftirum,.& 1 habitationem confequantur , & tunc domi
nus ha2c tantum praebere mre compellitur. Probabilius
alij putant abfolute dominum , qui nullam mercedem
paduseft famulo,pro more patria; tantumdem foluerc
debere,quantum alij folent.Angelin verbo familia, n.
io.SyIu.ini d.Tabien.nu.S.Arm.nu.tf.
Nono quaeritur,An fit nobilium , &lllu(lrium homi
num confuetudo damnanda, qua famulis fuis folum
vidum,veftkum , & habitationem-paeftant, cum nul
lam cum illis de mercede padionem faciunt ? Refpon
deo, in primis t Duces, Marchiones,& Comites folenc
pueros parentum precibus indudos in fuam familiam
admittere , vt eorum opera, & famulam vtantur nulla
eis mercede:promiffa, Sc nihil eis foluunt, fed tantum
vidlum,& habitationem,& veftitum praebent:Hi dam
nandi non funt, quoniam hifce pueris nulla aha mer-
ces debetur,nam in aulis predidtorum Pnncipum infti-
tuuntur,docentur,educantur.Item aliquando dominus
alicuius famulatu non indiget, rogatus tamen illufuo-
rum famulorum numero ad feribit,donec idoneum do
minum inueniat,cui inferuiet:fi ei victum, vefiitum,&
habitationem pr*ftet, nihil debet. Aliquando etiam
famuli fe dominis fubijcinntfpe tantum eorum beneuo
lentiarti conciliandi; Alij fe offerunt admimftrandnm
fpe.non mercedis alicuius,fed beneficij,& gratiae:& his
quoqneirherc.es non debetur .
Sed rogabit forte quifpiam , de famulo, qui conduci
tur mercedis quantitate ipfius domini arbitrio taxan
da & loluendal Refpondeo,tunc boni Viri arbitrio, non
domini' £Eltimari,& folui oportere. Sic Angelus, Sylue--
fter,& Tabicnfis.
Decimo quaeritur,Quid 1 fit dicendum, cum dominus
minori, quam par eft mercede famulum conduxit, an
reficere eam debeat.ita ut iuftamfolivatiRefpondeo in.
hunc modtlni;ficut is,qui minoris rem emit ■, aut-equfv
conduxit,pretium augere,& mercedem debet, fic etia,
qui minoris famuli operas 6onduxi£, iure cogitur mer
cedem itaaugcre,vtiufta fit; alioqui licebit famulo , fi
res euiden ter conflet, & aliter fibi confulerej nequeat,
ex bonis domini aliquidioeculte capere,quo fuum da
mini quod palliis eft, compenfet.
Vndeeimd qurmtur , An dominus ex famuli contra-
£lu obligetur? Refpondeo,minime nifi iiiffu, vel audlo-
ritate domini generali,vel fpeciali, expreffiqjvel tacita
contraxerit, vel nifi aliquid fit verfum in re»i domini.
Angel.Sylueft.Tabien.Armilla partim in verbo,obliga
tio,partim in verbo.dominus.
Duodecimo quaritur,aii dominus obligetur ex dcli—
clo famuli’'? Refpondeo,minimfijnifi }uflu,yel audlori-
raue domini^deliqueritjVtpoteia eo minifterio,vel mu
nere,quo fungitur mandato domini,velnifi peccaucnt,
cum ddniinus cum corripere,& a peccato prohibere,&
poterat,& debebat. Summifta; locis citatis.
Decimotertio queritur , An dominus debeat i-.f«
1 amandare, &domo excludere eos famulos, quos no-
uitprauis moribus-corruptos ? Refpondeo, fi eos aut
verbis,
