Ljih.J* ‘T)e tertio decalogipraecepto
A
Cap..
L
'k.i f
Ce». i.
f/»l. i$S.
qufeuitdie feptim» ab vniuerfo opere ; quod patrarat.
Et benedixit diei feptimo, & fanchficamt illum , quia
in ipfo-caflauerat ab omni opere fuo.]
Sextoquamitur, Quot modis fabbatum ili facrislic-
teris accipi aturlRefpondto, fumi-pro feptimo die heb
domada; ,-in quo Deus quieuic, poftquam yniaerfam
mundi machinam ex nihilo procreatam omni ex par-
te perfecerat. Deinde.accipitur per Synecdochen, qua.
parte totum intelligi folet) pro hebdomada etenim
in vnaquaque hebdomada eft fabbatum vnum : licut
apud Latinos aftas,vel-hyems accipitur pro anno, quia
ffinguli anni.conflant vna aeftate,& hyeme. Vnde illud
■phanfeiiapud iucam : leiuno bis.in labbato,id.eft ,in
hebdomada. Leuit. 13.,Numerabitis , inquit feptem
hebdomadas plenas, in Hebraeo textu legitur jfeptem
fabbataintcgra.Leuitici item zf. Numcrabts quoque
tibi feptem hebdomadas annorum. H ebra:a lectio ha-
■ bet; Septem fabbata. annorum. Et cap i^.cmfdem li
bri; vique ad alteram diem expletionis hebdomadae fc-
ptimae/m.codicibus;Hebraicis dicitur tfabbati feptimi,
Poftremd fumi folet fabbatum pra quolibet die fefto,
inqup , veteris Legis praderrpto-, vacandum ac fuper-
fedendum erae publicis., priuattfcuc ciuilibus,operi-
■busj.quales erant dies PafcEat, Pentecolles., & Taber
naculorum. Leuit. 13, legitur: A vefpcre ad vefperam
^celebrabitis fabbata veiilra; id eft,feftos dies veftitos.;
ibidemquoque ; .Altera, die fabbati ;,id eft,Incrafti*
num.PafchiE. Rurfus : N uiuerabms ergo ab altero die
fabbariud cll, a craftino die Palchse.. Infuper dies de
cima feptimi- menfis appellatur ibi fabbatum , cum
dicitur, fabbatum requietionis eft . Prima itidem dies
«iufidem feptimt, vocatur fabbatum, cum dicitnr: Men-
fe feptimo, primadie menfis erit vobis fabbatum me
moriale. Denique.ihidem de fello Tahernaculorum feri
&itur;[ Die prima, & die odlaua erit fabbatum; ] quali
dicer.et ? erit vobis dies fellas, in quo omni.opere &fer-
wiliadlione celfabitis.
Septimo quamur, An fabbatum fumatur etiam pro
jeliquis hebdomada diebus ? Quidam; vt lanfenius in
•ConcordiaEuangelica, cap.37- cenfent, fic interdum
accipi,; qued probant i; Quoniam Euangcliftae_ dicunt
aliquando vnam fabbatorum,hoc eft primam diem eo
rum, qui per hebdomadam decurrunt.. Itera,quia Hie
ronymus ad Hrdibiam fcribehs, ait: Vn a fabbati dies,
Dominica intelligenda eft ; quia omnis, hebdomada in
fabbatum,& in primam,& fecundam , & tertiam , &
quartam , & quintam , & festam fabbati.'diuiditur :
quam Ethnici Idolorum & Planetarum nominibus ap.
diebus foletjmiorcs 8c celebriores,/ab ata diceban
tur , quamuis dies fefti noii eiTent. Mihi prima fenten -
tia,qux communis eft , magis probatur, eo quod fab
batum , vt dixi, accipitur aliquando pro hebdomada .
& proinde prima , vel fecunda fabbati eft dies prima,
vel-fecunda hebdomadae. Et vnafabbatorum eft pri
ma dies omnium dierum in, hebdomada., qui fabbata
dicuntur.
Odlatio quaeritur , An cu in-numero multitudinis di
citur , vna fabbatorum , aut etiam quippiam elfc , aut
fadlum efle in fabbatis nomine fabbatorum intelligan-
tur omnes dks hebdomada:, ita vt fcnl-ns fit : In vna
fabbatomm 5 hoc eft, In prima dierum hebdomada;: in
fabbatis,hoc eft,in vno dierum hebdomada» Theophyh.
EuthyraiuSjNicephorus,locis citatis , nomine fabbato
rum exiftimant fignificari omnes dies hebdomade,quo-
g niam multitudinis numero fignificari videntur fihml
plures dies fefe confequcntesQuibufdam tamen-ve-'
rifimilius videtur, quod alij docuerunt, in pradkftis v-
triulque Teftamenti locis fabbata dici,non dies omnes
hebdomada:, fed certos quofdam dies eseteris folemnio
res,& celebriores, & fenfum elfe vnum ex,tribus;ncm-
pe,aut fignificari omnes dies Azymorum, qui duobus
feftis diebus, Ime fabbatis claudebantur , nimirum dic ;
Pafcha:,qui incidebat in Lunam i?. Marti),& feptimo
die a Pafchate-. Et ita fabbata dici-videntur quinque
dies intermedij, eo quod funt dies duobus fabbatis'
claufi . Aut fabbata dicuntur per- Hebraifmum plura
li numero pro lingulari fiunpro, fabbata, hoc; eft vnum
ex fabbatis, nimirum feftis , incidunt fepnmo quoque
die hebdomad$,vd alijs feftis,fient cum dicitur ludie,
ii. in Latina editione ;& fepultus eft in-citiitate ftu>.
Q Galaad,Hebraice habetur: fepulnts eft ifi vrbtbus G-i-
laad,hoc eft,in vna ex vrbibus: lic etiam alibi dicitur ;
Inducat Presbyteros, hoc eft, vnum aliquem de Pre
sbyteris . Auttartio fabbata dicuntur per aliuiii He
braifmum, quo-Hebraii yti folent numero multitudi
nis , ad fignificandanl !, abundantiam & copiam . Cum
enim duo fefti dies fimul concurrebantjdkebantur fab
bata-, hoc eft , magnum fabbatum ; & itafortaflis dies
quinque Azymorum proxime fcqueivtcs diem feftum
Pafchie , dicebantur fabbata hoc eft folemnes & cele
bres’; non quod.eftent dies fefti, fed quod inciderent in
Pafchale tempus, & eflent quali Pafcnales dies,& duo
bus feftis diebus clauderentur.
St ideo cum in nouoteftamento Crasce dicitur , vna
fabbatorum ; perinde eft, ac fi diceretur; die Azymo
rum prima,& proxima poli feftum Pcfclia : qua dies,
pellant... Sic etiam Aitguftinus in epift.ad Cafulanum,- anno,quo palliis Ghriftus Dominus eft, in diem Domi
quas eft numcr.8<5.& in Efal.93.Thcophylaetus,Euthy-
xnius in Matthaum 18. Nicephsrus iib. 1. .Hilloiv Ec-
clef.sap.,33.. Inuiio in titulo Pfabu. : 47. Gr.xci legunt
tertia fabbati, & Aitguftmus in,titulo Pfaluii 8o.legit:
< Qu,iirtafabbati:Vndc primam, fecundam;& tertia fab-.
bati perinde dici aiunt,ac fi diceretur.. Prima dies heb
domada;,fecunda,ac tertia , & fic deinceps,. Citeruni
hac fententia quibufdam non placet ..nam Hierony
mus, inquitmt, folum docet, reliquos.hebdomadiE dies
a Sabbato appellari, nimirum primam , fecundam , &
tertiana ;■ & quartam fabbati, hoc eflyminam, fecun
dam,& tertiam,a fabbato,liue poli fabbatum , iiue pri-
mofabbati,hoc eft,prima dics.nebdoma(ie,feciindafab
bati, hoc eft, fecunda dies hebdomada : ita vtfabba-
tum tunc fumatur , vel pro hebdomada , vel, pro fepti-
mo hebdomada; dic.Item in Euangeliorum, inquiunt,
«codicibus fape legimus, vna fabbati., vt Matth. 16. &
38.Lucae i4.Ioan.z.o.A«fl.io.&; i.ad.Corinth.if). Nam.
quam tamen in facris litteris legimus fecundam , ter*
tiam,vel quartam fabbati,Rurfus aiunt vbicunque La
tini codices notii Teftamenti habent,vna 1 abbati,Grx-
<<ci legunt,vnam fabbatorum,vbi ell Hebraifhtus nam
more Hebraeo vnum fumitur pro pnmo,inxta i!lud;Fa-
dkiin eft vefpere, & mane dies vnus, id eft,primus c &
alibi: In generatione vna deleatur nomen eiusjhoc eftt
Non perueniat ad fecundam generationem memoria
«eius, fed ft.atim in prima generatione es tinguntur, ac
pereat-Et proinde ditia eft vnafabbatorum , td eft,pn-
ata ,& fabba.ta tunc accipiuntur pro certis quibufdain
diebuSjVideliceT PafchHlibus^qiu quoniam eratcicteris-
Inftit.Moral.Pars 1,
hicob.
V«
«icunt incidit, & proinde Euangehftse aiunt, eum re-
furrexifle vna fabbatorum . Sed mihi placet commu
nis opinio prima fabbatorum , hoc eft, prima dierum
hebdomada;.
Nono quatitur , Quidnam imelligatur eo in loco
apud Lucam; Cum traiifiet Dominus labbato-fecundo
primo per fata,difcipuli eius vellebant fpicas;& Matth.
li.Grace legitur ; Cum tranfiret in fabbatis Adeo
difficilis S. Hieronymo vifa eft quaftio. Quid fabba
tum lecundo primum ftgntficet; vt in Epiftola aci-Ne-
potianmn hac fcnpferit; Attrita fros interpretatur fa-
pe,quod nefcit:& cu alijs perfuaferit, fibi quoque vfur-
pat fcientiam . Praeceptor quondam meus Grcgorius
Nazianzeuus rogatus it me , vt exponeret quid fibi vel
let m Luca fabbatum ■x-paTar , fecundo pri-
£ mum,eleganter lufit: Docebo te, iuquiens fuper hac rc
in Ecclefia,in qua, mihi omni poputo acciam an te,'co
geris inuitus fetre quod nefeis: aut certe li folus tacue
ris, folus ab omnibus ftultitta: condemnaberis. Hsec
ille. Veteres interpretes varie expofuere huiicToeum.
S.Ambrolius, &Beda nomine fabbati fecundo prini i
per allegoriam intelligunt Euangelium Chrifti; quod
quta fucceffit LegtMoylis, dicitur fecundum ; quia ve
ro Lege excellentius, dicitur primum . Sed hic fenfui
ad myfterium, non ad Hiftoriam pertinet, fandius
Chryfoftomus Homil. 40. in Matthamm , exiftimatel-
fe fabbatum , quod feptimo quoque die ludai cole
bant , in quod tamen incidebat ahus quoque dies fc-
ftus,ita vt dicatur fabbatum fecundo primum,id dl,fc-
mel,<5c iterii principale,fine duplici ratione & caufa pr^
A z ciputim,
Liic.Ck