X /* De cpuano decalogipraecepto.
Cap, VT.
689
Oregoriuslibroy. Epiftolarum , epift. izo. fummum A
in Regibus bonum eft iuftitiam colere , ac fua cuiuf-
que iura feruare , & fubiedlis non linere , quod pote-
ftacis eft fieri,fcd quod sequum eft cuftodire. Hierony
mus inhb. z. Paralipomenon. Rex,& Populus obedi-
re Deo debent,& legi eius .■ Populus erga Regem fide
liter agere ; & Rex populum cum iuftitia regere. H*g
illi.Iuftitia eft,qua Rex Judices,& Magiftratus confti-
tuit,leges lanciqdelidla&fcelera vindicat,bonos prx-
mijs debitis afficit i Militibus, & alijs debita ftipendia
pcrfoluitihonorum dignitatum , & officiorum titulos s
& iura diftnbuit j tributa veftiga!ia,& onera iufta im
ponit. Rex iudices conftituat iurifperitos,bonos, in
tegros,incorruptos : non deledlctur fcurris, adulato
ribus, affentatoribus, detradloribus: non grauct fub-
ditos immodicis oneribus, veltigalibus. Paftoris eft
pecus tondere, non deglubere • B
Quinta virtus, quae in Rege laudem magnam ha
bet,eft Fortitudo,&; prsfertim bellica; Porro fortitudo
in rebus aduerfis,arduis, & periculofis maxime appa
ret. Magni, & fortis animi eft, ait Cicero in lib.de of
fici;,nihil extimefcere,omnia humana defpicere: nihil
quod homini accidere poteft,intolerandum putare.
Sexta: Rei um agendarum prudentia, fcientia rei
militaris. Falfa prudentia eft, fub fpccie prudentia:
dolis,aftu, fraudibus, vti. Abfurds tantillorum , qui
Principibus adulantur, voces, cum aiunt ea promiUa
feruanda, quas regijs commodisinleraiunt. Ita Prin
cipem feruare fidem debere , vt cum id regia vtiiitas
flagitauent, eam violare non debeat; Malis moribus
implendam duitatem,vt quam libuerit,vindidiam fu-
mere poffit; alendas & fouendas inter fubditos fadlio-
nes .• & boni publici ftudiofos e medio tollendos. Ce- Q
tera mortalium in hoc ftantconfilia, quod libi condu.
cere putant Principum diuerfafors eft , quibus prteci-
pua ad famam dirigenda. Has alientatorum lunt vo
ces : Quanta erit Principis audtoritas, li foedifragus
lit,fi perfidus , fi periurus , fi diffidens , fidiffimulans :
fublatafide , iuftitia cum humana focietate conuelli-
tur. Detettanda duo vitia, videlicet: Nunquam di-
cerc qui facturus lis: Nunquam efficere, & praeftare
qui dixifti.
Septima Regis virtus eft Magnificentia, cuius eft
impenfis&fumptibus non parcere. Regum eft ma
gnifica templa ex truere, coenobia aedificare, ampliffi-
jnis donare redditibus, Academias publicas erigere.
Dei miniftros fuftentare, pauperum inopiam fubleua-
rc captiuos redimere , viduas Sc orphanos alere . Ho-
fpitales domos communis pietatis gratia conftrucre. D
jNlon eft Regum, & Principum tempus conterere in
minimis, vt in mufeis configendis, quod faciebat Do
mitianus : in lucernis faciendis,vt Eropus Macedoni*
Rex , in fimulacris cera fingendis, vt Valentmianusj
in mechanicis fabricandis, vt Ptolomeus Philadel
chus Aegypti Rex .■ in curandis Sc pafcendis accipitri
bus Sc canibus venaticis. nec enim debet Rex nimiae
venationi fe dedere , vt Mithridates Rex Ponti, aut
otio ignauias .• & focordiae indulgere , vt Venccflaus
Imperator,
Odtaua Regum virtus eft Magnanimitas : cuius
proprium eft magna & exeelfa virtutum opera prae-
ftarc ; honore, laude, & gloria digna. Nam
quamuis virtutis opus non debeat effe
honoris & gloris ftudio, qu.v mi-
uorafunt bona, quam virtus:
at ipfa virtutum opera per
fefunt digna honore,
laude & gloria,
quippe qua:
virtuti
debentur.
De 7{egum <■vttijs, fg)peccatis,
VI,
Cjttpv
Inllit.MoraI.Fars Sb
Omine Regum in praffenti Capite intelligimus,
quofuis Principes fupremam poteftatem in ci-
uilibus, fiue temporalibus rebus habentes. vitia iti
dem, &peccata intelligimus non eaqusfunt Prin-
cipum, & priuatorum hominum communia,fed ea,
quae funt propria Principum.
Turpis admodum eftm Regibus immodica regnan
di libido, nimia dominandi cupiditas . Vndepeccata
multa oriuntur , dum Rex inique aliena regna , Prin
cipatus , & ditiones quaerit, vel concupifcit, aut ini
que parta non reftituit, nulla iufta caufa ab hoc excu-
fante.cap Quid culpatur zj.q.i.cap.Sircs i4.q. 6. Na-
uar.in Manuali cap.zj.nu.i.Item cum Rex inique bel
lum indicit,infert,aut gerit,videlicet abfque iufta cau-
fa,vel contraffiueprster ius debitum alteri & tunc fe
cundum confcientiam cogitur ablata reftituere, illata
damna reficere,Sandlus Thom fecunda fecund$,queft-
40 art. r.Nauar.in Manuali, capitulo zl.num. 6. Item
peccat Rex qui cum alio Rege Chriftiano dubiam ali
quam Sc antiquam litem , vel controuerfiam habens
de aliquo Regno , Principatu , vel Ditione, quas iure
extingui non poteft, eo quod fuperiorem non habent s
neque bello dirimi, quiafunt aeque potentes, & neuter
alteri bellum inferre valet fine ingenti detrimento , Sc
fcandalo , renuit in arbitros omni fufpecionc caren
tes compromittere , aut recufat omnino petere , vel
accipere conditiones aequas, Sc iuftas quibus pax re
concilietur, aut confirmetur, Nauarrusm Manuali
cap. zj. nu. 4.
Turpis quoque eft in Regibus ignauia Sc focordia ,
quae multorum eft peccatorum mater . Peccat Rex ,
qui regni fui arces muniendas non curat, ita vt inde
populus, vel fcandalo offendatur, vel occafionem ar
ripiat contemnendi Principem, vel coniurandi aduer-
fus eum , aut rebellandi, aut periculum probabiliter
ceretur,ne hoftis regnum muadat& occupet. S.Tho-
mas , de Regimine Principum libro fecundo, cap. vn-
decimo. Nauar. in Manuali cap zj. nu. 3.
Peccat itidem Rex , cum ob inertiam, Sc ignauian»
publicas Regni vias non reficit,non munit, noncufto-
dit, ita vt viatores graui detrimento, Sc damno affi
ciantur. S. Thomas lib. citato cap. iz. Sc 15. Nauarr.
libro allegato, num. 4
Peccant etiam Rex , cum pauperibus, viduis, auc
alijs perfonis, quas leges Sc Iura nnferabilcs appel
lant , extremam , vel grauem neceffitatem paftis, &
abipfo fubfidium petentibus,non fubuenit, cum com
mode poffit. Peccat item, cum fubditos per focor-
diam non prohibet ab vfurpando alieno , vel a fur
tis, aut rapinis , adulteriis , homicidijs , periurijs,
falfis teftimonijs , fraudibus , dolis & iniquis artibus
nocendi proximo, fictequitatcm Sc iuftitiam violandi,
& fecudum confcientiam cogitur refarcire damna. Ri-
chardus in quarto diftindtione decima quinta. Nauar-
rus,libro fupra citato num 8.
Peccat infuper, cum ita negligenter fe gerit , vt
nihil curet abolendas populi confuctudinesprauas,
E Sc illicitas , veluti vfurarum , contradiuum lege
diuina, naturali, vel Canonica prohibitorum . Lu
dorum, qui exercentur , atque fpedlaculorum , quae
exhibentur cum probabili animi , vel corporis pe
riculo: autenm nihil curat, fi pretia rerum vena
lium fintiniufta. Si pondera , vel menfurae fint di
minuta:, aut minores, quam lege Sc iura poftulant.
Si fadtiones aut feditiones fouent , aut fedandasnon
curauerit: Si ob defidiam eius populus annon* pe
nuria, vel aliarum rerum necellaparum ad vidlum,
& caritate laborauerit •• Si leges Rcipublics veiles
&falutares non dederit, aut datas, cuftodiendas ni
hil curauerit. Si neccffaria ad Regiam famihamj fu-
ftentandam , non prouiderit. St pecunias, Sc alias
res pecunia *ftimabilcs, quibns Regnum defendi, S<
M pn j conto'
