JX 
Ihftiiuuonutnoralium» Pars 11, 
Continentur , -fircum vnum impleri nequeat,oportet al A 
terunt prcftare.Sed Cynus,loannes Andreas, Calderi- 
nus,Speculator,CardinaIis,quos refert, Sdequitur Ab 
bas , citatum die feriata aiunt non debere m Indi 
cium venire, quia citatio fadla; eft ad tempus, in quo 
incipere iurc non poteft : & proinde opus efle, vc noua 
fiat citatio,cum primafadfahient contraleges iu- 
ra, & fuerit ipfo utre irrita. 
Decimofeptimb queritur, Num in ferijs obfenian- 
dis confidcrari debeat locus Indicis,an Audtoris? Com- 
nuims eft Canonici luris interpretum fententia, terte 
Panormitano in cap.vlt.de ferijs, num. 13. Indicis, non 
Aftoris locum perpendi oportere; nam vbi agitur de 
ordinatione iudicij , attenditur confuetudo quas viget 
in loco, vbi illud fit, non litigantium : alioqui facile 
pollet contingere , vt adlor , & reus duplicatis ferijs 
vterentur, 6c fuce regionis,& Indicis, quod videtur in- B 
commodum. 
Decimoodbud quxntur, An litigantes poffint re 
nuntiare ferijs ? Communis ert opinio Canonici iuris 
interprecunijVt dicit Abbas in c.Conqueftus, de ferijs, 
nu.9. eos non pofie redundare ferijs folemnihus , quae 
funt in honorem*Dei,&: San diorum inftitutx: nec item 
ijs ferijs extraordinarijs, quae funt in honorem Princi- 
pum inftituta?. Poffuut tamen renunciare ferijs caufa 
vindemiarum,& meffium indidtis.Qu.od enim iuris pu 
blici eft,a folo Principe remitti poteft : at qmfque po 
teft iure,&.re fua cedere,vtrumquecolligitur aperte ex 
cap.vlt.de ferijs,& Glofla eo loco, cuius fententia eft, 
vtdixi,communi confenfu recepta. 
Decimonono quaeritur , An quum Romanus Ponti 
fex concedit primlegium alicui, vt extra tempora a iu 
rc ftatuta , poftic tribus diebus feftis ad tres facros ordi- C 
nes promoneri,nomine diei fefti intelligatur dies quem 
Clerus duplici officio celebrat, fed populus pro feriata 
die non habet. Refpondeo,inteIligi diem feftum,quem 
vt feriatum Clericus,& populus habent Audlorem hu 
ius non habeo, fed mihi videtur ratio hanc fententiam 
probare:quia vulgo dies feftus is dicitur, quem pro fe 
riato Clerus, & populus habent: at Pontifex accipit 
diem feftum in pradufto priuilegio, vtpaftim , & com 
muniter apud homines accipi folct: Loquitur cnirtij vt 
exteri loqui confueuerunt. 
Qucelam alia quafiiones de eadem re di 
luuntur, Cap, XXVIII. 
A N opera , qux in die ferto iure fiunt, reddantur 
illicita eo ipfo,quod fiunt quartus, & mercedis, 
fine ftipendij caufa . Dux iunt opiniones; Prima affir 
mat,& eft Ricardi in 3.dift.37.ar:.i.q. 4. in verbo feria 
jni.79.& 2.6.17 19.30.3 i.Rofel. verbo feria, nu.7.9. 10. 
1 i.Sylueft.verh.Donitnica.q j.Supplemen. Dominica, 
Aftenfis lib.i.tit.i2.art,4.& tit.13 .art.3.q.?. Tabien.fe- 
rix,num.39 & 4o.qui eo vnico argumento permetien 
tur , quod feruorum fit lucri, vel mercedis gratia ali 
quid efficere. Aiuut igitur opus feruile effc triplex : 
vnum,ratione tantum materia ; vt fi quis terram aret, 
agi os colat,portet 011 era,metatfegetes:pietatis tantum 
ili d:o,& caufa,videlicet,vtEccleiia inferuiat,vel alica 
sus inopiam fubleuet: ipfum enim opus quod fit, eft 
feruile, finis vero propofitus talis non eft. Aliud vero 
eft opus feruile ratione forma tantummodo: vt fi quis , £ 
inquiunt, in litterarum ftudia incumbat, alios doceat, 
.confilium,det,fcribat,pmgat;iterve faciat mercede com 
dudlus, quia ad ha-c facienda fuas operas locauit: hac 
enim opera natura fua feruilia non funt, talia tamen 
redduntur ob finem , quiafcilicet fadla ob merccdem , 
queftum. Aliud eft opus, & ratione materia , 8c forma 
feruile,quia opus ipfum per fe eft feruile, & fit quaftus 
&l mercedis gratia; vt fi agros coi as,terram effodias, vi 
tes amputes mercede conducfus. 
Secunda opinio tradit, nullum opus, quodfua natu 
ra, & conditione liberale eft , in feruile tranfire , ed fo- 
liim,qudd quaftus merccdisve gratia fiat.Ita Caiet.z.s. 
q.m.att.4 & in Summa,verb.Feftorum violatio. Sot. 
hb.a.de Iufti,q,4 .ar,t,4,Nauar. in Mauua c. Jj.nu.j.ii, 
n.& 14-Armilla verb.Peftum,num.n. quorum opinio' 
eft longe probabilior,& verior.Alioqui enim opera fera 
uilia effent,numerare,cantare,inftrumenta mufica pul- 
£are,confiiium dare , Theologiam,aut Leges, aut lura 
docere , pila ludere , quotiefeunque mercede fiereata- 
dfiones eiufmodi. 
Secundo quaeritur, An opera , qua corporis minifte- 
rio fiunt,firit fimpiiciter feruiliaS. Tho. 2..2.. q. m.art. 
4 ad 3.infinuat,eiufmodi opera effe feruiha, ftifi ad fpi- 
ritalem Dei cultum pertineant: fed plane non tradit, 
nec explicat ea in vniuerfum effe feruilia . Alia enim 
funt,qua ad mechanicas artes fpedlant,& hac funt na 
tura feruilia : alia ad liberales artes, quales funt linea* 
ducere,figuras deferibere,canere fidibus , pulfare tym 
pana,litteras feribere; & qux funt generis eiufdem , & 
haec non funt fimpheiter feruilia. Alia funt, vt docent 
Caietanus i.i.q. m.art.4.Sot.lib.i.q.4. art. 4. Nauarr. 
in Manua-cap. 13.num.3. communia liberis , 8c feruis, 
qualia finit feribere,pmgere,iter facere, pifcari, venari, 
& hxc iuxta prxdidlos A udiores, non lunt in die fefto 
interdicta, nifi quando fiunt ex officio feruili, 8c mer 
cenario, aut faltem confuetudine permittuntur. De 
his fupra tradlaui. 
Tertio quatitur, An opera, qua ad animum perti 
nent, fint liberalia,& non feruilia? Refpondeo ex Caie- 
tano,&Soto locisfupra citatis: prxeise quatenus ad 
animum fpedlant, non efle feruilia : quare hoc ipfum , 
quod eft artes mechanicas docere , feruile opus non 
eft,quatenus animo fit,non corpore, fpeculatione, non 
adlione,& opere. Sed, quia huiufmodi dodtnna non di- 
fcitur,nifi exercitatione, & vfu, verum mechanicarum 
artium opus eft feruile,ideo in docendis artibus mecha 
nicis opus feruile adniifcetur. Opera itaque animi, vt 
ad animum pertinent, potius liberalia, quam ferui- 
lia cenfentur, 
Quarto quaeritur, AnJopen», quae olim veteri lege 
erant m diebus feftis prohibita , nunc quoque in die 
bus feftis,quos colit, & obferuat Ecclefia, prohibean» 
tnriRefpondeo,minime.Sic docet S.Tho.z i.q.m.art. 
4-ad 4. cuius fententia eft communi confenfu recepta. 
Nam in Sabbato erat vetitum cibos coquere, ligna col 
ligere,iter,facere,em ere, & vedere etiam neceilaria ad 
quotidianum vfum, quae diebus feftis nunc ab Ecclefia 
permittuntur. ■ - 
Quinto quaeritur, Quibus de catifis opera alioqui 
feruiha in die fefto fint iure citra peccatum kthale per- 
miffa?Refpondeo,multis de caufis, ac primum quidem, 
quando opus quod fit,eft panium , & exiguum. hinc 
eft,vt iure-tonfor barbam vnius radat,aut tondeat,plu 
rium vero hominum non item. Sic etiam fator, vel 
fartor diem feftum grauiter polluere minime videtur , 
fi vnum par calceorum,aut vcftmm vendiderit: fecus, 
fi fxpms in die fefto id fecerit. Quxres , an qui ahf- 
qiie iufta,& legitima caufa per unum,ucl duos,vel tres 
quadrantes horylaborat m die fefto , l^thaliter delin 
quat? Refpondeo ad hoc minime: nam ficut operis 
exiguitas Ixch ale peccatum excufat,fic etiam temporis 
breuitas- Si quis enim per unius horx quadrantem ali 
quid operis efficiat , iri fiethale peccatum non incurrit ; 
quanuiis leue,& ueniale delidlum admittat.Caietanus. 
z i.q.m.art.4.& in Summa, uerb. Feftorum uiolatio, 
Angel.ferix,num.8. & ro.Sylueft.Dominica quxft.4.& 
5.Nauarr.in Manua.cap 13 .num.5 8.& 9. Si autem no 
tabilem diei partem in opere feruili confumat, laechali 
crimine fe obfttingic,ac polluit. Quod fi.quxras, quo 
ta pars, fen quantitas diei fit notabilis? Rcfpondent 
quidam , talem effe unius integra hora fpatium . Alij 
uero in uniuerfum aiunt, notkbilem partem totius ali 
cuius effe tertiam ; quare nifi quis ad tertiam diei par 
tem laboret, Ixthaliter minime delinquit. Improbabi 
lis fane hfc fecunda uidetur opimo,nec uidero curc^te 
ris probetunNam nimis indulgenter,& lax^ tertia dici 
partem concedit laborantibus. Exiftimo non effe d pri- 
riiafenrenria rccedendum;& horam unmu,effe partem 
diei notabilem . Secundo ea dperain die fefto licet fa 
cere, qiix limpliciter , 8c per fe funteum ip r o cultu di- 
uino couiundta : Sicut olim in ueceri Hebrzorum po 
pulo infans in die fefto circuncidcbatur , fi in odtauum 
a natali diem incidebat, uictiroximmolabantur, arca 
fotderis