Alterum principium Generale e(l: in 
lum.tur, fed demonftran dibtt . Qjpd mtelligendum eft , 
quando dubitatur de ipfo faOo principali , v. g. de Voto 
emiffo; fi enim dubitetur folum de aliquo accelfono, quod 
ordinarie adefTe lolet, v.g* defuifiaenti deliberatione , pras** 
iumitur adfuiffe. Spor.n. 78. r 
QU/ERHS XIII. Qualis damur’ regula pro bene rejolven- 
da confeientia dubia? „ ... 
RESP. Datur una Regula Generalis, & quatuor Ipecia- 
]es. Regula Generalis elt : Illud poilidet , aut pnefumitur 
jn dubio, quod vel certum eft , vel prius eft , vel priori 
alicui regulariter accelforium, aut certe dubitanti magis fa 
vorabile . , ,. , , 
Prima Regula Specialis; Quandocumque dubitatur _ de le 
ge aliqua lata, promulgata, recepta, aut de vero illius len- 
fu, homo eft in pofleffione fuse libertatis contra legem ; 
quando vero confiat legem elfe latam, promulgatam &c. 
& folum dubitatur de illius obligatione pro tali cafu, vel 
de ejus abrogatione, lex eft in pofleflione Iusb obligationis 
contra libertatem dubitantis. Quia in primo cafu libertas 
eft certa, & dubia obligatio, in fecundo obligatio eft cer 
ta, & dubia liberatio. 
Secunda Regula Specialis: In dubio fadti fundantis legem 
homo manet in pofteffione fuas libertatis ; at vero in du 
bio fadti fupponentis legem, lex manet in pofleflione obli 
gationis. Quia in primo certa eft libertas, & dubia ad le 
gem fubjedtio, tn lecundo certa fubjedtio, & dubia liberatio. 
Tertia Regula Specialis: In dubio circa tempus inchoan 
das obligationis, homo'manet in pofteffione luas libertatis; 
Pc in dubio circa tempus finiendas obligationis , Lex ma 
net in pofleflione obligationis. Ratio; quia in primo certa 
libertas, & dubia obligatio, in fecundo certa obligatio, & 
dubia ejus ceflatio. 
Quarta Regula Specialis: In dubio de modo obligationis 
contradtas, vel folutionisfadlas, prasfumendum eft:id, quod 
dubitanti favorabilius; feu minusonerofum eft. Ratio; quia 
lavores ampliandi, odia reftringenda funt . Ex his autem 
Regulis folvendi funt innumeri cafus, occurrentes de jeju 
nio, de votis, de folutione debitorum, de cafibns referva- 
tis, de dubiis difpenfationibus, debello, maleficio, jurifdi- 
dtione, dubiis &c. de quibus late P.Sporer. Pleraque inde- 
curfu recurrent. V. Spo-. a n.yp 
QUAERES XIV. Quid in propoftto tenendum de legibuspx- 
■jialibus ? 
RESP. Quando ve! eft dubium juris, utrum fcil. protali 
cafu lata fit aliqua pcena, vel irregularitas; vel eft dubium 
fadti, utrum quis tale fadtum cornmiferit, pro quo ftatuta 
eft poena, non cenfetur quis illa ligari; quia in primo ca- 
lu velificatur prima Regula fpecialis , in fecundo fecunda 
Regula fpecialis. Excipitur folairregularitas, ex deliitoho 
micidii voluntarii proveniens; hsec enim etiam 00 homici 
dium dubium incurritur , fi ceteroquin conflet de corpore 
ididti, fcilicet de homicidio fadto , & folum dubitetur de 
efficacia tute a itionis, feu cooperationis ad illud, ut patet 
ex cap. ad audientiam • cap-fignificafli. & cap• petitio tua, 
dehomicid. Si autem dubitetur de ipib corpore delidti, nul 
la eft irregularitas. Spor. an.96. 
QUTERE5 XV. Quid eft confeientia [crupulof.a ? 
RESP. Confeientia jcrupulofa eft inani ratione nixa ap- 
prehenfio; indeque natus timor, & anxietas mentis, alicu 
bi peccatum elfe, vel fuifte, ubi revera nihil eft . £x quo 
lequitur, fcrupulum proprie didtumefle, quando intellectus 
jreque determinate judicat, neque pradtice dubitat aliquid 
elfe peccatum, fed mere timet, ne fors hoc fit peccatum, 
idque ex inani motivo tantum. Spor.a n-tox 
QU/ER ES XVI. Quid faciendum habenti confientiam 
fcrupulafam ? 
RtSP.I. Talis poteft, & plerumque etiam tenetur dire 
cte agere contra conlcientiain proprie fcrupulolam ( nam 
lare Icrupulofa coincidit cum conlciencia erronea vincibili, 
vel cum dubio pradtico, comta qusediredte operari non li 
cet, fed prius debent deponi) dc feqn judicium prudentiae, 
quod non fit peccatum. 
RESP. II. Debett Scrupulofus fe fubjicere judicio & con- 
filio prudentis ConVeftarii, qui accepta promiffione ejus de 
obtemperando in omnibus , eum doceat nunquam credere 
peccatum alicubi efte, nifi ceno fciat; proponat etiam len 
tendas laxiores, non permittat repetere confeftiones; & fa 
ciat confidere in Domino. Spor. an. 
Recoli. I fuper Part. L Cap. II. 
dubio facium non adtum, puta ad objedlum, & circumflandas 
,10). 
Q' 
E C T 1 Q II. 
De Acilius Humanis. 
1 U/ERES XVII. Quid eft ocius humanus? 
RESP. Eft adtus creaturas rationalis cum ratione li- 
bei. Hinc non omnis adtus hominis eft etiam adtus huma 
nus proprie, fed folusille, qui fit cum ratione, ideft prar- 
via cognitione, & deliberatione mtelledbs , & eft liber 
tam a coactione, qliam a neceffitate, ex dicendis . Spor. 
Cap. 2. an . 1. 
er Z° ret l u ‘ fitur ad alium humanumP 
KiiSP. L Ad aftum humanum ex parre intellegas requi- 
ntur advertentia ad ipfura adtum, aliaque.concurrentia ad 
__ & aliqua de 
liberatio fuper ejus bonitate, vel malitia ; itemque ut bo 
nus fit adtus, etiam aliquod judicium pradticum de bonita 
te adtus; quia cum dubio pradtico non licet operari, 
RESP. 11. Ad adtum humanum ex parte voluntatis re 
quiritur voluntarium & liberum. Voluntarium , ut nempe 
procedat a principio intrinfeco iplius agentis, leu a volun 
tate, cum praevia cognitione, de qua primum diximus; It 
hoc eftipfutn liberum a coadtione, leu voluntarium imper- 
fedtum. Liberum, ut etiam politis omnibus ad agendum 
requilitis, potuiflet fieri, vel non fieri, alioquin eflet in do 
minio hominis, & iic non poftet ei ad laudem vel vicu- 
perium imputari; & hoc eft iplum liberum a neceflitace , 
& voluntarium perfectum. Spor.an.9. 
RESP. III. Varium eft voluntarium adtus humani, aliquan 
do elicitum, quod competit folisadtibusa voluntate immediate 
produdlis: aliquando imperatum, quod competit adtibus alia 
rum potentiarum, ex imperio voluntatis produdlis; aliquando 
imputatum, feu interpretativum, quod competit illis,quas fo 
lum alicui imputantur, eo quod illa non impediverit, cum im 
pedire potuerit, & debuerit. Item aliud eft actuale, aliud eft 
virtuale, aliud habituale i primum eft, quod adftu procedit a 
voluntate, fecundum, quod proceffit, & adhuc virtute adtuuni 
fubfequentium perleverat. Tertium, quod procellit, & nun- 
quam revocatum fuit. Item aliud eft voluntarium direcie, aliud 
mdirecie; prius per feipfum intenditur, pofterius folummodo in 
fua caufa, cum prsevilionetamen, quod fit fecuturum. Ubi 
notandum, quod peccatum indiredte tantum voluntarium, ut- 
potequod, caufafemel polita voluntarie, non eft ampliusim- 
pedibile, ftatim tunc committatur formaliter, quando poni 
tur caula, non vero pollea, quando amplius impediri non po 
teft . Tandem aliud eft voluntarium exprejfum , aliud tacitum; 
primum fignoquodam expheito exprimitur; fecundumex fa- 
dtoaliquo, omiffione, prasfertimexfiientioalicujuscolligitur, 
ubi loqui debuilfet; tunc enim verificatur, quod qui tacete, con- 
fentire videtur-, quod etiam verum eft, quando agitur de ali 
ca jus favore. Spor. an, 20. 
QU-iERES XIX. Quot modis impeditur voluntarium ad 
alium humanum requifitum ? 
RESP. 1. Voluntarium hoc impeditur quatuor modis, fci- 
Jicet ignorantia, violentia, metu, & concupifcentia. 
RESP. II. Sola ignorantia invincibilis, fi ve Juris, fi ve fa- 
dti, live antecedens, feu dans caufam operi, live concomi 
tans, citra quam adhuc Seret opus, omnino tollit volunta 
rium, & cxcufat ab omni culpa; ignorantia autem vinci 
bilis, etfinon tollat, tamen minuit culpam, fecundum pro 
portionem , ita, ut fi fit levis, conftituat ex mortali veniale, 
fi autem lata , craffa , velfapma, vel prasiertim ,li affedtata, 
relinquit quidem culpam mortalem, minorem tam ni, quam fi 
adfuiffet fcientia. Ratio primae partis eft ; quia nihil vali 
tum, nifi praecognitum; ied ignorantia invincibilis quaslibet 
reddit objedtum quoad bonitatem , vel malitiam incogni 
tum; ergo involuntarium. Ratio fecundis partis eft ; q ua 
ignorantia vincibilis non tollit , ied minuit cognitionem : 
tigo etiam voluntarium. Ex quo lequitur. ignorantiam in 
vincibilem, & vincibilem levem, ficuc exculat a culpa mor 
tali, ita etiam exculare a pena ordinana, non item igno-> 
rantiam eradam, latam, vel lupinam; excepto, fi decreta 
fit folum in icienter, & temerarie committentes. 
Porro ignorantia lolms pomm, cum loentja tamen cul- 
px mortalis ordinarie non exculat a poena , cum quivis 
Iciat, delinquentes debere puniri. Exculat tamen ab incur 
rendis ceniuris, & a poenis extraordinariis, feu exorbitan 
tibus; ab illis quidem, quia ad cenluras requiritur contu 
macia, ab illis vero, quia ia tales poenas nullus ignorans 
cenfetur conientire. Sp-<r. a n-i )■ 
RESP. 111. Violentia ( quaeeft visabextrinleco illata alicui, 
cogens ad aliquid agendum, vel patiendum contra ejus natura 
lem, vel elicitam inclinationem) tollit omn - voluntarium, 
omnemque culpam. Ratio clara eft; quia voluntarium di 
citur, quod fit a principio intrinfeco, violentum autem fit ab 
extrinfeco. Ceterum in adtibus voluntatis elicitis repugnat vio 
lentum, cumillilemperlinta principio intrinfeco. Spor.n.qo 
RESP. IV. Metus (qui eft initantis, vel futuri mali cau 
fa, mentis trepidatio) alius eft ab intrinfeco, alius ab ex- 
finfecoproveniens. Prior caufatus a caulis naturalibus, vel 
fortuitis, v.g. dum metu naufragii aliquid voves. Pofterior 
caufatur e cautis liberis, v.g. ab alio homine. Ifte dividi 
tur in jufte incuffum, 6cin’iufte incujjum-, Jufte, fi ille horno 
habeat jus takm metum incutiendi; injufte, fi non habeat 
jus. Uterque vel eft gravis, feu cadens in conflantem vi 
rum, quo nempe timetur grave malum, cuilibet viro cor 
dato merito formidandum, v.g. metus mortis, exilii, carce- 
ris diuturni, ad quem etiam revocatur metus reverenti alis, 
quo Filius timet oftenfam Parentum, fubditus Principis&c. 
laltem fi accedant minae, timor malas tradlationis &c. Vel 
levis, quo timetur leve maliim. De hoc ergo metu 
RESP. V. Metus non perturbans rationem, qualifcumque 
demum fit, non caulat involuntarium firqplicitcr, fed re 
linquit fimpliciter voluntarium, redditque adtum lolummo- 
do_ involuntariam fecundum quid ; unde per fe nec tollit 
adtum bonum, nec in toto exculat a peccato, fed folum in 
tantOj quatenus nempe minuit peccatum proporcionaliter ad 
fuam